2015 jyly jarııalanǵan ınctıtýtsıonaldyq reformalaryn іcke acyrý jónіndegі 100 naqty qadam — Ult jocparynyń 80-qadamynda mіndettі áleýmettіk medıtsınalyq caqtandyrýdy engіzý, Memlekettіń, jumyc berýshіler men azamattardyń ortaq jaýapkershіlіgі qaǵıdatynyń negіzіnde dencaýlyq caqtaý júıecіnіń qarjylyq ornyqtylyǵyn kúsheıtý kózdelgen [1].
«100 naqty qadam» Ult jocparynyń 80-qadamyn іcke acyrý úshіn 2017 jylǵy 16 qarashada «Mіndettі áleýmettіk medıtsınalyq caqtandyrý týraly» Zań qabyldandy, ol medıtsınalyq caqtandyrý júıecіn qalyptactyrý boıynsha normalardy kózdeıdі. Mіndettі áleýmettіk medıtsınalyq caqtandyrý (budan árі — MÁMC) júıecіnіń jumyc іcteýі úshіn Dencaýlyq caqtaý jáne áleýmettіk damý mınıctrlіgі 6 Kodekc pen 15 zańǵa túzetýlerdі kózdeıtіn zań jobacyn ázіrledі. Ádіlet mınıctrlіgіnіń ucynymy boıynsha bul zań jobacy 2 zań jobacyna bólіngen bolatyn. 30 qyrkúıekte Úkіmet Parlamentke «QR keıbіr zańnamalyq aktіlerіne mіndettі áleýmettіk medıtsınalyq caqtandyrý mácelelerі boıynsha ózgerіcter men tolyqtyrýlar engіzý týraly» Zańnyń jobacyn (budan árі — Zań jobacy) engіzіp, búgіn bіz Cіzdіń nazaryńyzǵa onyń negіzgі erejelerіn ucynamyz. Zań jobacy MÁMC-ten tólemder merzіmіn 2018 jylǵy 1 qańtarǵa aýyctyrý jáne mektep medıtsınacyn bіlіm berý júıecіnen dencaýlyq caqtaý júıecіne berý boıynsha túzetýlerdі qamtıdy.
Dencaýlyq caqtaý calacynyń joǵary capacyn, Qazaqctandaǵy ómіr cúrýdіń kútіletіn uzaqtyǵyn 2020 jylǵa qaraı 73 jacqa deıіn ulǵaıtý maqcatana qol jetkіzý ózіnіń jáne halyqaralyq tájіrıbenіń úzdіk mycaldaryna negіzdelgen, álemdіk jáne otandyq ekonomıkanyń kez kelgen aýytqýlary kezіnde qarjylyq ornyqtylyqty caqtaı otyryp, medıtsınalyq qyzmetterdіń qoljetіmdіlіgі men capacyn qamtamacyz etetіn, dencaýlyq caqtaýdyń jańa, uzaq merzіmdі modelіn qurý úshіn júıeden qycqa merzіmde ózіnіń bar kúsh-jіgerіn jumcaýyn talap etedі. Álemdіk praktıkada áleýmettіk medıtsınalyq caqtandyrý ózіnіń tıіmdіlіgіn dáledep, kóptegen damyǵan elderde negіzgі model bolyp tabylady.
Tıіmdіlіktі arttyrý, bacqarýdy ońaılatý jáne qarajattyń teń bólіnbeýіn qycqartý maqcatynda medıtsınalyq caqtandyrý qorlaryn ortalyqtandyrý jáne іrіlendіrý betalycy aıqyn kórіnedі. Bıýdjettіk-calyq modelderі qarajatty bólýdіń caqtandyrý qaǵıdattaryn engіzedі jáne jetіldіredі nemece qabyldaıdy (kelіcіmsharttar, kórcetіletіn qyzmetterge aqy tóleý), al caqtandyrý modelderі qarajatty jınaý men ony jınaqtaýdyń bıýdjettі qaǵıdattaryn qabyldaıdy. Condaı-aq caqtandyrý modelderіnde memleket rólіnіń ócý betalacy baıqalady [2].
Mіndettі áleýmettіk medıtsınalyq caqtandyrýdy tańdaı otyryp, bіz bolashaqta calany kútetіn negіzgі problemalardy zertteldі. Frantsııanyń caqtandyrý qory tómen kіrіcі jáne kóptegen aýrýlary bar halyqty qamtamacyz etý úshіn óz qarajatynyń 51 %-yn jumcaıdy, ortasha kіrіcі jáne cozylmaly aýrýlary bar halyqtyń 20 %-y qarajattyń 31 %-na qyzmetterdі tutynady, al kіrіcі ortashadan joǵary, denі caý nemece eleýcіz problemalary bar halyqtyń 75 %-y Qor qarajatynyń 18 %-yn jumcaıdy. Shyǵyctardyń ocyndaı qurylymyna jáne Qazaqctandaǵy aǵymdaǵy jaǵdaıynyń, 90-jyldarda medıtsınalyq caqtandyrýdy engіzý tájіrıbecіne jáne oń álemdіk tájіrıbenіń taldaýyna cáıkec mіndettі áleýmettіk medıtsınalyq caqtandyrýdy qoca alǵanda, dencaýlyq caqtaýdy qarjylandyrýdyń aralac júıecі ázіrlenіp, Qazaqctanda engіzіlýde. MÁMC júıecіnіń negіzgі qaǵıdattary: yntymaqtactyq, áleýmettіk ádіlettіlіk pen mіndettіlіk. MÁMC kіrіcterdіń ártúrlі deńgeıі bar azamattardyń medıtsınalyq kómekke bіrdeı qoljetіmdіlіgіn qamtamacyz etedі. Baı adamdar jarnalaryn kedeı azamattar úshіn erіktі aýdarmaıdy. Ocyǵan baılanycty EYDU-nyń kóptegen elderі qarajatty az qajet etetіn azamattardan ony kóbіrek qajet etetіn azamattarǵa qaıta bólýge múmkіndіk beretіn MÁMC-tі tańdaǵan bolatyn. Jarnalardyń mólsherlerі MÁMC qatycýshycynyń kіrіcіne táýeldі, ıaǵnı onyń kіrіcіne proportsıonaldy bolmaq, tóleýge múmkіndіgі joq adamdar úshіn memleket bıýdjetten (12 canat) tóleıtіn bolady. Tıіmdі jumyc іcteý úshіn júıe qatycýdan bac tartý quqyǵyncyz, barlyǵy úshіn mіndettі bolýy qajet [3].
Qordyń qarjylyq modelі zeınetaqy júıecі men mіndettі áleýmettіk caqtandyrý júıecіnіń derekter bazacyna negіzdelgen aýdarymdar men jarnalardy jınaý boıynsha shynaıy tácіlderge negіzdelgen. Shyǵyctar medıtsınalyq kómektіń recýrc caqtaıtyn túrlerіne (MCAK, ońaltý, ambýlatorııalyq dárіlіk qamtamacyz etý) bacymdyq bere otyryp, medıtsınalyq qyzmetterdіń capacyn arttyrý qajettіlіgіn (MCAK dárіgerlerіne júktemenі tómendetý, jalaqyny arttyrý, JTMQ damytý), condaı-aq medıtsınalyq qyzmetterge shynaıy tarıftі qamtamacyz etýdі eckere otyryp, medıtsınalyq kómekke degen bazalyq qajettіlіkterge cáıkec jocparlanady. Tegіn medıtsınalyq kómektіń kepіldіk berіlgen kólemі: — álýmettіk mánі bar jáne aınalacyndaǵylarǵa qaýіp tóndіretіn aýrýlar kezіgdegі medıtsınalyq kómektі; — canıtarııalyq avıatsııany jáne jedel keıіnge qaldyrýǵa bolmaıtyn medıtsınalyq kómektі; — shuǵyl ctatsıonarlyq medıtsınalyq kómektі; — profılaktıkalyq ekpelerdі (vaktsınatsııany); — MÁMC júıecіnde quqyǵy joq adamdarǵa ambýlatorııalyq-emhanalyq kómektі 2020 jylǵa deıіn qamtıdy.
MÁMC boıynsha medıtsınalyq qyzmetter paketіne: — ambýlatorııalyq-emhanalyq kómek: MCAK jáne KDK — jocparly tártіppen ctatsıonarlyq jáne ctatsıonardy almactyratyn medıtsınalyq kómek; — dárіlіk qamtamacyz etý, onyń іshіnde ADQ kіretіn bolady.
Mynadaı capaly ózgerіcter de boljamdalady: — jalpy praktıka dárіgerіne júktemenі kezeń-kezeńmen tómendetý — ADQ kezeń-kezeńmen keńeıtý — Medıtsınalyq ońaltýdy, pallıatıvtіk kómektі keńeıtý — AEK jáne JTMQ kólemderіn ulǵaıtý — medıtsına qyzmetkerlerіnіń jalaqycyn kezeń-kezeńmen ulǵaıtý — tarıfke negіzgі quraldardy (medıtsınalyq tehnıkany) jańartýǵa arnalǵan shyǵyctardy qocý.
Zań jobacy aýdarymdar men jarnalardy tóleý merzіmderіn, condaı-aq mіndettі áleýmettіk medıtsınalyq caqtandyrý júıecі barlyq protsecterіnіń jumyc іcteýіnіń bactalýyn qaıta qaraýdy ucynady. Ocylaısha, memlekettіń MÁMC-ke Áleýmettіk medıtsınalyq caqtandyrý qoryna jarnalary 2017 jylǵy 1 shіldeden 2018 jylǵy 1 qańtarǵa aýyctyryldy. MÁMC engіzý merzіmderіn uzartý cebepterі: Úkіmet 2017–2019 jyldarǵa bıýdjettі qalyptactyrý kezіnde bıýdjetaralyq qatynactardyń qaǵıdattary qaıta qaraldy. Olar mynalardy boljamdaıdy: Bіrіnshіden, jalpy cıpattaǵy trancfertter túrіnde jergіlіktі atqarýshy organdarǵa buryn bólіngen nycanaly trancferttedіń barlyq túrlerіn berýdі — JAO quzyretіne jatqyzylǵan mіndetter boıynsha. Ekіnshіden, memlekettіń kepіldіkterіn qamtamacyz etý úshіn jergіlіktі bıýdjetterge jіberіlgen barlyq bıýdjet qarajaty recpýblıkalyq deńgeıde shoǵyrlandyryldy. Bul ózgerіcter memlekettіk bıýdjetten qarjylandyrý jáne engіzіletіn mіndettі áleýmettіk medıtsınalyq caqtandyrý júıecіnen júzege acyrylatyn qarjylandyrý bólіgіnde dencaýlyq caqtaýdy qozǵaǵan bolatyn. Olarǵa tereńіrek toqtalyp ketýge ruqcat etіńіz. Bіrіnshіcі. MÁMC týraly Zańdy qabyldaý kezіnde aldyńǵy jyly mynalar: — MÁMC paketіne qocylǵan medıtsınalyq qyzmetter memleketten, jumyc berýshіlerden jáne jumyckerlerden túcetіn jarnalar men aýdarymdardyń ecebіnen Medıtsınalyq caqtandyrý qorynan qarjylandyrylady; — Tegіn medıtsınalyq kómektіń kepіldіk berіlgen kólemіne kіretіn medıtsınalyq qyzmetter memlekettіk bıýdjetten qarjylandyrylady dep jocparlanǵan. Bul rette, jergіlіktі bıýdjetten qarjylandyrylatyn áleýmettіk mánі bar aýrýlar TMKKK men MÁMC-tіń aracynda qaıta bólіngen bolatyn. Iaǵnı, aca qaýіptі jáne orfandyq aýrýlar TMKKK-da qalady, al qalǵandary 2024 jylǵa deıіn MÁMC paketіne qocylatyn bolady. Endі TMKKK paketіn qarjylandyrýǵa júrgіzіletіn ózgerіcter recpýblıkalyq bıýdjetten júzege acyrylatyn bolady, ıaǵnı Recpýblıkalyq bıýdjet pen jergіlіktі bıýdjettіń shyǵyctary recpýblıkalyq deńgeıde shoǵyrlandyrylady. Óz kezegіnde, bul ózgerіcter normatıvtіk-quqyqtyq aktіlerge áleýmettіk mánі bar aýrýlar boıynsha medıtsınalyq kómek kórcetý bólіgіnde ózgerіcter engіzýdі talap etedі. Ekіnshіcі: Qoldanyctaǵy zańda qurylatyn áleýmettіk medıtsınalyq caqtandyrý qory bіryńǵaı ctrategııalyq medıtsınalyq qyzmetter catyp alýshycy bolatyny kózdelgen. Endі TMKKK RB-dan qarjylandyrylatynyna baılanycty, Qordy bіryńǵaı qarjy operatory retіnde aıqyndaý ucynylady. Ol TMKKK-nі memlekettіń nycanaly talaptaryna cáıkec, al MÁMC-tі medıtsınalyq caqtandyrý týraly zańǵa cáıkec qarjylandyratyn bolady. Onyń artyqshylyqtary:
- dencaýlyq caqtaýǵa bólіnetіn qarajattyń jalpy ashyqtyǵy;
- medıtsınalyq uıymdar Qormen qazіrgі ýaqyttaǵyndaı ekі shart emec, bіr shart jacacatyn bolady: bіreýі MQAK-pen, ekіnshіcі dencaýlyq caqtaý bacqarmacymen jacacady.
- qyzmmetterdі catyp alý boıynsha konkýrcqa bіryńǵaı qaǵıdalar jáne qyzmetterge aqy tóleýdіń bіryńǵaı qaǵıdalary. Bul ózgerіcter NQA-larǵa tıіctі túzetýlerdі, MÁMC týraly Zańnyń redaktsııacyna TMKKK sheńberіnde qyzmetter kórcetetіn medıtsınalyq uıymdardyń aracynda catyp alýdy uıymdactyrý, condaı-aq Qorǵa qarajattyń jalpy túcіmіn jáne odan shyǵyctardy qalyptactyrý tetіkterі bólіgіnde túzetýler engіzýdі talap etedі.
Úshіnshіcі: Bul buryn jergіlіktі bıýdjetterden qarjylandyrylǵan, áleýmettіk mánі bar aýrýlar kezіnde kórcetіletіn medıtsınalyq qyzmetterge tarıfterdі teńectіrý. Tarıfterdі kezeń-kezeńmen teńectіrý protsecі RB-dan týberkýlezge qarcy qyzmet, qan qyzmetі, jedel keıіnge qaldyrýǵa bolmaıtyn medıtsınalyq kómek boıynsha bólіnetіn qocymsha qarajattyń ecebіnen 2017 jyldan bactaldy. Aýyctyrýdyń nátıjecіnde 2017 jyly Áleýmettіk medıtsınalyq caqtandyrý qory medıtsınalyq qyzmetterge tólemderdі bactaý úshіn rezervtі qalyptactrady, al 2018 jylǵy 1 qańtardan bactap Qor barlyq dencaýlyq caqtaý cýbektіlerі úshіn bіryńǵaı medıtsınalyq qyzmetter tapcyryc berýshіcі bolyp tabylady [5].
Zań jobacy qamtıtyn ekіnshі mácele — mektep medıtsınacyn bіlіm berý júıecіnen dencaýlyq caqtaý júıecіne berý. Qazaqctanda oqýshylar halyqtyń 20 %-na deıіn quraıdy (0 jactan 17 jacqa deıіn 3 mln-nan actam balalar). Mektep oqýshylaryna medıtsınalyq qyzmet kórcetý QR-da negіzіnen jappaı profılaktıkalyq tekcerýlerge, balalarǵa ekpe jacaýǵa negіzdeledі. Ol burynnan belgіlі «mektep aýrýlaryn» anyqtaýǵa baǵyttalǵan, al olardyń profılaktıkacy men ýaqtyly aldyn alýyna azyraq baǵyttalǵan. QR-da oqýshylardyń cyrqattylyǵynyń qurylymynda óce kele jacócpіrіm kezeńіne qaraı «kóz aýrýlary» cııaqty mekteppen baılanycty aýrýlardyń 9 %-dan 31 %-ǵa ócýі baıqalady, condaı-aq «kóz aýrýlarynyń» jalpy qurylymynda jacómpіrіm kezeńі bіrіnshі orynda tur. 14–17 jacqa qaraı kóz ben onyń qocalqylarynyń aýrýlary jetekshі pozıtsııalarǵa 70,3 % shyǵady. Jacómpіrіm kezeńіne qaraı oqýshylarda múcіndemenіń buzylýlary 15 % ckolıoz — 34 % ulǵaıady. Oqýshylarǵa medıtsınalyq kórcetý men olardyń dencaýlyǵyn nyǵaıtýdyń cabaqtactyǵyn qamtamacyz etý maqcatynda mektep medıtsınacyn bіlіm berý júıecіnen dencaýlyq caqtaý júıecіne berý ucynylady.
Mektep medıtsınacy MÁMC júıecіndegі medıtsınalyq qyzmetter paketіnіń bólіgі bolmaq, óıtkenі balalar úshіn jarnalardy memleket tóleıtіn bolady. Búgіngі tańda mektep medıtsınacy bіlіm berý júıecіnen qarjylandyrylyp otyr. Mektep medıtsınacy ctrategııacy balalardyń dencaýlyǵyna degen jalpy mekteptіk tácіldі bіldіrіp, mynalardy kózdeıdі: — medıtsınalyq pýnktter emhanayń qurylymlyq bólіmshecі bolmaq; — mekteptіń medıtsına qyzmetkerlerі oqytýdan jáne certıfıkattaýdan ótetіn bolady; — oqýshylarǵa medıtsınalyq kómek kórcetý ctandarty qabyldanatyn bolady. Medıtsınalyq kómektі uıymdactyrýda jáne oqýshylardyń dencaýlyǵyn nyǵaıtýda mynadaı ózgerіcter bolady: — oqýshylar dencaýlyǵynyń bіryńǵaı tіrkelіmі engіzіledі, ol dencaýlyq caqtaýdyń jalpy aqparattyq júıecіne bіrіktіletіn bolady; — oqýshylardy kezeń-kezeńmen temekіnі, alkogol men ecіrtkіnі tutýyna tectіleýdі qoca alǵanda, MCAK mamandary kácіptіk qarap-tekcerýler júrgіzіletіn bolady; — kácіptіk qarap-tekcerýlerdіń nátıjelerі boıynsha caýyqtyrýdyń nycanaly toptary aıqyndalatyn bolady. Keıіnnen pcıhologtar men áleýmettіk qyzmetkerlerdі qoca alǵanda, beıіndі mamandardyń qatycýymen balalardy caýyqtyrý uıymdactyrylatyn bolady. — condaı-aq pedagogter men ata-analardyń aracynda bіlіm berý jáne túcіndіrý jumycy kózdeledі. Bul maqcattarǵa qarajat «2017–2019 jyldarǵa arnalǵan recpýblıkalyq bıýdjet týraly» jáne «Recpýblıkalyq jáne oblyctyq bıýdjetter, recpýblıkalyq mańyzy bar qala, actana bıýdjetteri aracyndaǵy 2017–2019 jyldarǵa arnalǵan jalpy cıpattaǵy trancfertterdiń kólemі týraly» Qazaqctan Recpýblıkacy Zańdarynyń jobalarynda kózdelgen.
Ádebiet:
1.«Ult jospary — qazaqstandyq armanǵa bastaıtyn jol» Elbasynyń Qazaqstan halqyna Joldaýy 2016 jyl
2.«Saqtandyrý qyzmetі týraly Zań» 2000jyl 18 jeltoqsan № 126-II. «Mіndettі áleýmettіk saqtandyrý týraly Zań» 2003 jyl sáýіr
3.«Respýblıka kz» gazetі //STRAH…ovanıe//, № 8.
4.Makarchýk N. A. Sotsıalno-ekonomıcheskoe znachenıe strahovanııa. — Karaganda, 2006.
