Мазкур мақолада бошланғич синфларда фонетика ўқитиш жараёнида ўқув ўйинларидан фойдаланиш масалалари ёритилган.
В статье рассматривается применение учебных игр при изучении основных фонетических правил в начальной школе.
Ключевые слова: фонетика, игровые технологии, узбекский язык, начальная школа.
The questions of using educational games in teaching phonetics are discussed in this article.
Бошланғич синфларда она тили дарслари самарадорлигини орширишда ўқув ўйинларини ҳам муҳим аҳамияти бор. Ўқув ўйинлари маълум билим, малака ва кўникмаларни енгил, осон, содда, қизиқарли ва ўқувчиларнинг фаоллигини, мустақил изланиши асосида бериш, шакллантириш усулидир. Зеро, А.Позилов таъкидлаганидек, ўқув ўйинлари ва ақлий машқ жараёни ҳамдир. (1. 15).
Ўқув ўйинлари характери ва шаклига кўра предметли, овоз ва ҳаракат билан боғлиқ, ролли ўйинлар, ўйин мусобақалари, ақлий (тестлар, ребуслар, кроссвордлар).
Ташкил қилиш усулларига кўра ўйинлар компьютерли, ҳаракатли, ёзма, ёзув тахтасида ва бошқа кўринишларга эга бўлади. Ўйинлар мураккаблик даражасига кўра содда ва мураккаб, кўп босқичли ва кўп вазиятли ўйинларга, вақтига кўра давомий ва давомийсизга бўлинади. (2. 23).
Бошланғич синфларда “Фонетика” соҳасини ўқитишда ўқув ўйинларидан фойдаланиш яхши самара беради. Бизнингча, ўқув ўйинларидан фойдаланишда қуйидагиларни эътибор ва ҳисобга олиш лозим:
Ўқувчиларнинг ёши, синфи, (1, -2, -3, -4, — синф)
Ўрганилаётган мавзу ва унинг характери;
Ўқувчиларнинг билим савияси қизиқиш ва иқтидори;
Ўқувчилардаги билим ва малака, кўникмаларнинг ҳажми, янгилиги ва мавжудлиги. Шунингдек, ҳар қандай ўқув ўйини дарс мавзусига мазмунан мос бўлиши, таълимий ва маънавий — маърифий муҳитга эга бўлиши шарт. Худди шу педагогик ва психологик талабларга асосланган ҳолда “Фонетика” соҳасига доир мавзуларни ўқитишда қўллаш мумкин бўлган ўқув ўйинлари хусусида фикр юритамиз. Бу ўйинлар албатта, ўқувчилар ёшига, билими ва кўникмаларига мос тарзда танланади. Бундай ўйинларга қуйидагилар киради:
“Ким зукко”.
Бу ўйинда ўқувчилар берилган товушлардан қисқа вақт давомида кўп бўғин ва сўз ҳосил қилиши юзасидан мусобақаланадилар.
Товуш — бўғин — сўз.
о, ў, и, е, н, м, а, б…..
-на, -ол, -ма, -му…………
она, ун, бол, олма каби.
“Товушлар зинапояси”.
Бу ўйинда ўқувчиларунли ва ундош сўзлаб тузиб товушлардан зинапоя ҳосил қиладилар. Масалан: бир бўғинли, яъни уч товушли сўз билан бошланган сўзларзинапоя 7–8 бўғинли сўзлар билан туговчи зинапоя ҳосил қилади:
“Оҳангдош сўзларни топамиз”.
Бу ўйин шартига кўра ўқувчилар бир хил ундош ёки унли билан туговчи оҳангдош сўзларни топадилар, ҳамда улар қофия сифатида қўлланган шеърлардан айтадилар.
бонг
тонг
занг
чанг
“Жарангли ва жарангсиз ундошлар жуфтлигига мисоллар”.
Бу ўйинда ўқувчилар жарангли ва жарангсиз ундошларни фарқлайдилар.
китоб — китоп
мактаб — мактап
фарзанд — фарзант
“Кун ва тун”
Бу ўйинда ўқитувчи доскага икки ёки ундан ортиқ сўзни ёзади. Ўқувчилар ўқиганларидан сўнг “Тун” деб буйруқ берадилар. Болалар кўзларини юмуб ўзларини ухлаганга соладилар. Ўқутувчи сўзлардаги бирор ҳарф ёки бўғинларни алмаштириб қўяди. “Кун” деган буйруқдан кейин ўқучилар кўзларини очадилар ва қандай ўзгаришлар бўлганини аниқлайдилар.
кундуз — қундуз
ўқувчи — учувчи
қум — дум
“Сўзлар занжири”
Бу ўйинда бирор сўз билан бошланади, унинг оҳирги ҳарфи билан бошланувчи сўз билан давом эттирилади ва сўзлар занжир усулида бир — бирига боғланади.
табиат, таом, маймун, нон, Наманган, нок, китоб…
Хулоса қилиб айтсак, бу ўқув ўйинларидан бошланғич синфларда қуйидаги мавзуларни ўтишда фойдаланиш мумкин:
1 — синф “Товуш ва ҳарф”, “Сўзларни бўғинлаш” каби.
2 — синф “Сўз ва гап”, “Сўз ва бўғин”, “Товуш ва ҳарф” каби.
3 — синф “Товуш ва бўғин”, “Жарангли ва Жарангсиз ундошлар” каби мавзуларда.
Ўқув ўйинлари ўқувчиларни фаоллаштиради, ақлий фаолиятларини оширади ва мантиқий мушоҳадасини кенгайтиради.
Адабиёт:
- А.Позилова. “Ўзбек тили машғулотларида ўқув ўйинлари таълим муаммолари”. Тошкент 2004 йил
- А. А. Деркач, С. Ф. Шербак. “Педагогическая эвристика”. Москва: педагогика 1991 йил.
- Т.Ғоффорова, Ш.Нуриллаева, О.Хайдарова. “Бошланғич синфлар учун она тили ва ўқишдан дидактик материаллар”. Тошкент 2004 йил.
