Ушбу мақолада инфографиканинг аҳамияти, чет тилларини, хусусан араб тилини ўрганишда унинг расмли ва ҳаракатли расм турларидан фойдаланиш йўллари ҳақида маълумот берилган.
Калит сўзлар: чет тили, араб тили, инфографика, расм, ҳаракатли расм, мобил илова, маълумот, мавзу, матн, сўзлар.
В статье рассматривается значение инфографики и способы ее использования в изучении иностранных языков, в частности, арабского.
Ключевые слова: иностранный язык, арабский язык, инфографика, мобильное приложение.
Дунё давлатлари ўртасидаги алоқаларни ривожлантиришда чет тилларини билиш муҳим аҳамиятга эга. Чет тилларини ўрганишни осонлаштириш ва жадаллашлаштириш янги услубларни ишлаб чиқиш ва улардан кундалик амалиётда кенг фойдаланишни тақозо этади. Янги услублар ичида инфографика катта аҳамиятга эга бўлмоқда. Зеро онгимиз қисқа иборалар, графиклар, турли ранглардаги расм кўринишидаги маълумотларни тезроқ қабул қилишга кўникмоқда. Маълумотларни қисқартирилган шаклда ўрганиш барча соҳаларга, жумладан таълим, хусусан чет тилларини ўргатишда ҳам ўз самарасини бермоқда.
Инфографика ўзи нима?
Бу атама “informatio” — тушунтириш, хабар бериш ва “grafiсos” — ёзма шакл сўзларидан олинган бўлиб, ахборот ва билимларни расм орқали ифодалаш услубидир. Унинг мақсади мураккаб ахборотни тез ва аниқ тақдим этиш ва етказишдир. Инфографика тарихига назар ташласак, у ибтидоий жамоа даврида вужудга келган. Чунки ўша даврда инсонлар ўз ҳаёт тарзларини ғорларда расм шаклида чизиб қолдирганлар. Улар орқали биз қадимги инсонлар қандай ҳаёт кечиришганлари ҳақида тасаввурга эга бўлганмиз. Йиллар ўтиши билан инфографика турли фан ва соҳаларга кириб кела бошлаган. Ундан фойдаланиш кўлами кенгайиб, география, журналистика, таълим, статистика ва бошқа соҳаларни ўз ичига қамраб олган. Инфографика воситаларига дастлаб графиклар, диаграммалар, жадваллар, хариталар кирган бўлса, вақт ўтган сари ривожланиб борган ва ҳозирга кунга келиб, унинг расм ва ҳаракатли расм (анимация) шакли кенг ёйилган.
Инфографика чет тилларини ўрганишда талабаларга қисқа вақт ичида кўп маълумотга эга бўлиш имконини беради. Статистикага кўра, ўқувчи берилаётган маълумотни эшитиш орқали 10 %, ўқиганини 20 % ва кўрганини 80 % ини эслаб қолади. Олимларнинг таъкидлашларича, матнларда турли рангларнинг ишлатилиши маълумотни ўрганиш ва ўзлаштиришни осонлаштириш билан бирга унда ўрганишга бўлган рағбатни 80 % га оширади. Инсон инфографика шаклида берилган маълумотни шаклан қабул қила олгани учун у ташиётган мазмун ҳақида тўлиқ тасаввурга эга бўлиб, таҳлил қила олади.
Инфографика ва чет тилини ўрганиш
Чет тилларини ўрганишда инфографикадан фойдаланишнинг имкониятлари кенг. Мавзуий инфографика яратиш бир неча босқичга эга. Дастлаб мавзу танланади, унга оид маълумотлар тўпланади ва улар тизимлаштирилади. Маълумотлар тақдим этилаётганда рангларнинг танланиши ҳам катта аҳамият касб этади. Агар маълумот инфографикада тўғри ифодаланса, талаба уни бир назар ташлашдаёқ англаб етади.
Масалан, араб тилини ўргатиш жараёнида грамматик мавзу она тили билан қиёслаб ўргатилса, “Вен” диаграммаси қўл келади. Чунки бу диаграммада икки ёки ундан ортиқ тилдаги мавзуларни таққослаш ҳамда фарқли жиҳатларини ўргатиш имкони мавжуд [1, 107 б.], [2, 4 б.]. Масалан:
Расмли инфографика
Инфографиканинг турли кўринишларини қўллаш орқали талабага янги сўзлар, матн, мавзуни тушунтириш осонлашади. Чунончи, араб тилида “Олд кўмакчилар” мавзусини тушунтиришда қуйидаги шаклдан фойдаланиш кўмакчиларни тез ва осон эслаб қолишга хизмат қилади. Буни расмли инфографика мисолида кўришимиз мумкин.
Шунингдек, оғзаки нутқни ривожлантиришда ҳам инфографика имкониятларидан фойдаланиш катта самара беради. Бунда талабаларга якка ёки гуруҳ шаклида вазифа бериш мумкин. Талаба берилган жадвал асосида грамматик мавзуни тушунтириш, расм орқали матн тузиш, эссэ ёзиш имконига эга. Юқори курсларда эса, талабага мутахассисликка оид график ва диаграммалар орқали бирор таҳлилий ахборот тайёрлашни топшириш мақсадга мувофиқ. Масалан, “Иқтисод” йўналиши талабаларига турли давлатлардаги ЯИМ ўсиши жадвали ва уни ифодалаш учун ишлатилувчи сўзлар берилса, талаба осонгина графикни араб тилида ифодалаши мумкин.
Шунингдек, янги матнни ўзлаштиришда ҳам инфографика катта аҳамият касб этади. Агар талаба янги матн мазмунини уни сарлавҳаси ёки биринчи абзацини ўқиши орқали қисман тушунса инфографика орқали матннинг 80 % фоизини тушуниш имкони мавжуд [3, 210 б.]. Матндан олдин уни тасвирловчи расмнинг берилиши талабада матн ҳақидаги тасаввурни ҳосил қилади ва уни тушуниб тўғри таржима қилишини таъминлайди. Масалан, бошланғич босқичдаги талабага қуйидаги расм берилиб, уни тасвирлаш айтилади. Талаба расмни тасвирлагач, унга оид асл матн берилади. Талаба матн тузиш орқали ўтилган сўз ва қоидаларни такрорлаши билан бирга, асл матн ва ўз матни ўртасидаги фарқ/ўхшашликни кўриб, ўзига ишончи ва тил ўрганишга бўлган қизиши ортади.
اِصْطَفَّ التَّلَامِيذُ أَمَامَ الْقِسْمِ. رَحَّبَ مُدِيرُ الْمَدْرَسَةِ بِكُلِّ التَّلَامِيذِ، وَسَلَّمَتْ عَلَيْهِمْ مُعَلِّمَتُهُمْ. اِبْتَسَمَ التَّلَامِيذُ ودَخَلُوا الْقِسْمَ فِي نِظَامٍ.
Шунингдек, расм орқали унда ифодаланувчи сўзларни таснифлаш ҳам мумкин. Яъни тасвирда ифодаланаётган феъллар, отлар, сифатлар, кўмакчилар қаторини аниқлаш орқали инфографиканинг яна бир шакли ҳосил бўлади.
Ҳаракатли инфографика
Инфографиканинг иккинчи — ҳаракатли расм тури янада кўпроқ маълумотга эга бўлиш имконини беради, чунки бунда расм билан бир қаторда овозли фон ҳам қўлланилади. Инфографиканинг бу тури смартфонлар кашф қилингач айниқса кенг тарқалди ва кун сайин ривожланиб бормоқда. Ҳозир қўл телефонларида барча фанларга оид иловаларни топиш мумкин [4, 17 б.]. Ўқувчилар иловаларда ҳаракатли расмни кўрибгина қолмасдан, уни изоҳловчи овозни ҳам эшитадилар. Ҳаракатли матн талабада бир вақтнинг ўзида ҳам ўқиш, ҳам тинглаш малакасини ривожлантиришга ёрдам беради.
Янги маълумотни тақдим этиш билан бирга, унинг ўзлаштирилиши даражасини текширишда ҳам инфографикадан унумли фойдаланиб келинади. Мавзуий мобил иловалар ёрдамида талаба сўз ўзлаштириш билан бирга, саволлар орқали билимларини мустаҳкамлаши ҳам мумкин. Масалан, қуйидаги илова орқали янги сўзлар ўзлаштирилиб, машқлар орқали ёдда сақланиши осон кечади.
Инфографика талабаларнинг интеллектуал фикрлашини ривожлантиришга, структуравий матнларга нисбатан графикани афзал кўрувчи ёш авлоднинг мураккаб ўқув материалларини тушуниши ва амалиётда қўллашига ёрдам беради.
Шунингдек, гуруҳ билан ишлаш жараёнида ўқитувчининг меҳнатини осонлаштиради.
Адабиётлар:
- Арипова З. “Шарқ тиллари таълимида инновацион технологиялар”. “Илмий‑таҳлилий Ахборотнома”. ТИУ., 2016. 4 сон.
- Матибаева. Р. Руководство для чтения параллельных текстов. Учебно-методическое пособие. МИАУ. 2019.
- Исмаилова Ю. “Использование интерактивнқх методов при обучении студентов профессионально‑ориентированному чтению”. “Theoretical and Applied Science”. 2019 № 10 (78).
- Мулласодиқова Н. “Тил ўрганиш самарадорлигини ошириш йўллари”. Лексик бирликларни лингвокультурологик аспектда ўрганиш ва тилларни ўқитиш муаммолари. Республика илмий-амалий конференцияси. ЎДЖТУ.2016 й. 1-қисм.
- Зеленова О. В. Неудахина Ю. Н. “Использование инфографики в обучении иностранному языку студентов неязыковых профилей”. www. rusnauka.com.
