Кәсіпорынның бәсекелестік стратегиялары — Еліміз Қазақстан — 2030 ұзақ мерзімді стратегиялық бағдарламасына сәйкес мақсатты даму үстінде. Елбасымыз атап көрсеткендей, бүгінгі күн тәртібінде әлем қоғамдастығындағы Қазақстанның және барлық Қазақстандықтардық-ғалымардың, менеджерлердің, бизнесмендердің, мамандар мен жұмысшылардың бәсекге қабілеттілігі мәселе болып тұр. Осы орайда шаруашылықтың жаңа жағдайларында нарықтық қатынастарға бейімделген басқару жүйесін құру процесін жеделдеткен жөн. Өте тұрақсыз және сыртқы орта факторларының анықталған жағдайында әр түрлі бизнес аясында тауар өндіріп, қызмет көрсететін ұйымдар үшін ұзақ мерзімді келешектерде кәсіпорындардың әрі қарай гүлденіп, өркен жаюының кепілдігін қамтамасыз ететін бәсекелестік стратегиясын қалыптастыру және оны тиімді іске асыру ең өзекті мәселеге айналып отыр.
Кілт сөздер: бәсекелестік стратегия, қаржы, бәсекеге қабілеттілік, бәсекелестік артықшылық, өндіріс, қызмет.
Конкурентные стратегии предприятия: страна целенаправленно развивается в соответствии с долгосрочной стратегической программой Казахстан — 2030. Как отметил глава государства, на повестке дня стоит вопрос конкурентоспособности Казахстана в мировом сообществе и всех казахстанцев-ученых, менеджеров, бизнесменов, специалистов и рабочих. В этой связи следует ускорить процесс создания системы управления, адаптированной к рыночным отношениям в новых условиях хозяйства. В случае выявления факторов очень нестабильности и внешней среды наиболее актуальной проблемой становится формирование и эффективная реализация конкурентной стратегии, обеспечивающей гарантию дальнейшего процветания и процветания предприятий в долгосрочной перспективе для организаций, производящих товары и оказывающих услуги в различных сферах бизнеса.
Ключевые слова: конкурентная стратегия, финансы, конкурентоспособность, конкурентное преимущество, производство, сервис.
Зерттеудің мақсаты-бүгінгі күні кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі-бұл фирманың дамуын адамдардың қажеттіліктеріне және өндірістік қызметтің нәтижелілігіне қарай өз тауарларымен қанағаттандыру дәрежесі бойынша бәсекелі фирмалардың дамытуынан айырмашылықты білдіретін салыстырмалы сипаттама.
Зерттеу әдіснамасы-мақалада қарастырылатын тақырып бойынша әдебиетке шолу жасалды, талдау, синтез қолданылды, сондай-ақ маркетингтік зерттеу жүргізілді.
Жұмыста фирманың дамуын адам қажеттіліктеріне және өндірістік қызметтің нәтижелілігі бойынша өз тауарларымен қанағаттандыру дәрежесі бойынша бәсекелі фирмалардың дамытуынан айырмашылықты білдіретін кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі қарастырылады.
Қорытындылар-қорытындыларды қорытындылай келе, бәсекеге қабілеттілік бәсекелес кәсіпорындардың өнімдері мен қызметтеріне маркетингтік зерттеулер қаралатын кәсіпорын құнының өсуін айқындайды, сондай-ақ бәсекелес әлеует бәсекелі кәсіпорындардан артықшылыққа қол жеткізу және нарықтық үлесті алу міндеттерінде қолданысқа енгізілетін кәсіпорынның қолда бар қаражатының, қорларының, ресурстарының, мүмкіндіктерінің жиынтығы болып табылады деген қорытынды жасағымыз келеді.
Ұйымның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үш деңгейді қарастырады: жедел, тактикалық және стратегиялық [1].
Жедел деңгейде бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ету өнімнің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуді білдіреді. Бұл аспектіде бәсекеге қабілеттіліктің көрсеткіші өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің көрсеткіші болып табылады.
Тактикалық деңгейдегі бәсекеге қабілеттілік кәсіпорынның жалпы жағдайын көрсетеді. Бұл аспектіде бәсекеге қабілеттіліктің өлшемі кәсіпорын жағдайының кешенді көрсеткіші болып табылады.
Стратегиялық деңгейде бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ету Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз етуді білдіреді. Бұл жағдайда бәсекеге қабілеттіліктің өлшемі кәсіпорын құнының өсуі болып табылады.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бәсекелестік кәсіпорындарға қарсы әрекет ету жағдайында өз міндеттерін шешу қабілеті ретінде анықтауға болады.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі белгілі бір уақыт аралығында бәсекелестік жағдайында тиімді қызметті жүргізу қабілеті анықталды.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі кәсіпорынның нарықтағы қызметінің түпкілікті нәтижелерін бағалайды және бәсекелес кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бағалау үшін салыстырмалы параметр болып табылады.
Бәсекелестік артықшылықтар-бұл материалдық және материалдық емес активтер, стратегиялық маңызы бар және бәсекелестік күресте жеңуге мүмкіндік беретін қызмет саласы.
Егер компания нарықта оң беделге ие болса, бұл өнімнің өзіндік құнына әсер ететін жарнамаға шығындарды азайтуға мүмкіндік береді.
Маркетингтік зерттеулер кәсіпорындарға тұтынушылардың мұқтаждығын және бәсекелес кәсіпорындардың өнім сапасының деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Нарықтың бәсекелестік картасы мынадай параметрлерді пайдалана отырып құрылуы мүмкін: қолданыстағы нарықтық үлес, нарықтық үлес өзгерісі. Нарықтық үлесті бөлу нарықтағы кәсіпорындардың бірқатар стандартты ережелерін анықтауға мүмкіндік береді: нарық көшбасшылары, күшті бәсекелестік стратегиясы бар компаниялар, нарық аутсайдерлері.
Нарық қоғамдық қарым-қатынас саласы болып табылады, онда тауарлар бір-бірімен бәсекелесе отырып, салыстыру мен сатып алушылардың қажеттіліктеріне сәйкестігін сынаудан өтеді және олардың осы талаптарға сәйкес келмеуі анықталады [4].
Бәсекеге қабілеттілік, егер белгілі бір нарықта осы тауарды сату мүмкіндігін қамтамасыз ететін, оны қанағаттандыруға арналған шығыстар бойынша нақты қоғамдық қажеттіліктің арақатынасы дәрежесі бойынша бәсекелес тауарлармен салыстырса, нарықта артықшылық көрсететін тауардың жиынтық сипаттамасы ретінде айқындалады. Бәсекеге қабілеттілік тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін олардың тікелей маңыздылығын ескере отырып, тұтынушы ескеретін тауардың сапалық және құндық сипатты ерекшеліктерімен түсіндіріледі.
Металдан жасалған дайын өнімді өндіру және сату тау-кен қызметінен түскен кірістің 70 % — ын құрады, бірақ 2015 жылы 2,4 млрд.долларды құрап, 2014 жылмен салыстырғанда 27 % — ға азайды. Табыстың азаюы мыс бағасының төмендеуімен және оны өндіру мен өткізу көлемінің қысқаруы нәтижесінде байланысты болады.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттыру мәселесі бүгінгі күні өзекті және сыни болып табылады. Бәсекелестік артықшылықтарды қалыптастыруға және дамытуға байланысты мәселелер әлемнің барлық елдеріндегі барлық өндірушілерді қызықтырады. Қазақстанда болып жатқан экономикалық өзгерістер кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілік проблемасына жаңаша қарауға мәжбүрлейді.
Айта кету керек, бүгінде әрбір тауар өндірушілердің алдына бәсекеге қабілеттілікті арттыру проблемасын шешу міндеті қойылған. Мақсатқа қол жеткізу және миссияны іске асыру үшін компания басқарудың нақты стратегиясын әзірлеуі тиіс. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі бағасымен, сапасымен және өнімділігімен өлшенеді.
Қазіргі уақытта компанияның бәсекеге қабілеттілігін бағалауда компания құнының көрсеткіші аса маңызды болып саналады. Бұл компанияның құны оның ішкі және сыртқы жай-күйінің нақты көрінісін көрсетеді, түрлі экономикалық субъектілер қызметінің нақты нәтижелерін көрсетеді.
«КАZ Minerals Management» ЖШС басшылығы нарықтың мәдени, әлеуметтік, саяси, технологиялық, экологиялық және заңды ерекшеліктерін ескереді. Бәсекеге қабілеттілікке қол жеткізу проблемалары белгілі бір экономикалық салада нақты саланың даму ерекшеліктерін ескермей оңтайлы шешілуі мүмкін емес.
«КАZ Minerals Management» ЖШС-нің бәсекеге қабілеттілігін арттыру проблемасын шешу нарықта бәсекелестік артықшылықтарға қол жеткізуді және қолдауды қамтамасыз ететін бәсекелестік шараларға қол жеткізуді және қолдауды қамтамасыз ететін әзірленген шараларға тікелей байланысты. Соңғы жылдары, іс жүзінде проблеманы кешенді шешу қажеттілігіне, кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін дамыту мен арттыруға баса назар аударылады.
Бәсекеге қабілетті деңгейді ұзақ уақыт бойы қамтамасыз ету және сақтау үшін сыртқы және негізгі ішкі факторларға тұрақты мониторинг жүргізу, кәсіпорынның әлсіз және күшті жақтарын талдау қажет, болашақта дамудың барлық мүмкіндіктерін және сыртқы бәсекелестер тарапынан болатын қатерлерді қарап, кедергілер мен тосқауылдарды ескеру қажет. Мұндай мониторингті енгізу компанияға сыртқы ортаның өзгерістеріне тез жауап беруге және тұрақты тұруға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын параметрлерді ескеру және сыртқы ортаға мониторинг жүргізу қажет. Мемлекеттік қолдау маңызды фактор болып табылады.
Бәсекеге қабілеттілікті арттыру кез келген кәсіпорынның өз қызметі саласындағы жетістігіне маңызды қадам болып табылады. Бірде-бір кәсіпорын барлық ықтимал тәуекелдерді ескермей, барлық экономикалық сипаттамалар бойынша бәсекелестерден артықшылыққа қол жеткізе алмайды. Басымдықтарды таңдау және стратегияны әзірлеу қажет. Кәсіпорынның бәсекелестік қабілеттілігі-бұл осы компанияның дамуын адамдардың қажеттіліктерін өз тауарларымен қанағаттандыру дәрежесі бойынша және өндірістік қызметтің тиімділігі бойынша бәсекелес кәсіпорындардың дамытуынан ерекшеленетін маңызды сипаттама.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін басқару тәуекелдерді басқаруға, ресурстарды оңтайландыруға және барлық ұйым үшін инновациялар мен өсу мүмкіндіктерін аша отырып, жұмыс процестерінің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Әлемдік индустрия көшбасшылары өндірістік тиімділік мәдениетін дамытудағы және жаңа бәсекелестік артықшылықтарды анықтаудағы негізгі фактор ретінде кәсіпорынның тұрақты дамуын басқаруға көбірек көңіл бөледі.
Әдебиет:
- Коваленко А. И. Теоретические и методологические аспекты использования концепции «конкурентоспособности» в научных исследованиях // Современная конкуренция. — 2013. — № 6 (42).
- Фатхутдинов Р. А. Конкурентоспособность: экономика, стратегия, управление. — М.: ИНФРА-М,
- Душенькина Е. А. Экономика предприятия. — М.: Электронное издательство, Эксмо,
- Крупянко И. Геополитика Восточной Азии сегодня и завтра // Международная экономика. — 2006. — №
- Фасхиев Х. А., Попова Е. В. Как измерить конкурентоспособность предприятия? // Маркетинг в России и за рубежом. — 2003. — №
- Гельвановский М. И., Жуковская В. М., Трофимова И. Н., Чертко Н. Т. Национальная конкурентоспособность: понятие, факторы, показатели // Вопросы статистики. — 1991. — №
