Бұл мақалада инвестициялық климат ұғымдары және оның Қазақстан экономикасына әсері сипатталған. Сондай-ақ, ол елдің ауыл шаруашылығының дамуын қолдау үшін қандай жолдарды пайдаланатынын, соның ішінде елдің ауылшаруашылығындағы экономикалық көрсеткіштерге талдау жасады.
Кілт сөздер: инвестиция, ауыл шаруашылығы, нарықтық экономика.
В данной статье описаны понятия инвестиционного климата и его влияние на экономику Казахстана. Также расмотрены какие пути пользуется для поддержки развития сельского хозяйства страны, втом числе сделаны анализы на экономические показатели в сфере сельского хозяйства страны.
Ключевые слова: инвестиция, сельское хозяйство, рыночная экономика.
Нарықтық экономикада инвестициялық климат деп шынайы және әлеуетті инвесторлардың инвестициялық белсенділігіне елеулі әсер ететін саяси, заң, әлеуметтік — экономикалық, қаржы және географиялық факторлардың жиынтығын айтады.
Инвестициялық климат — берілген елдің немесе облыстың саласына салынатын капиталдың орта немесе ұзақ мерзімді шарты.
Инвестициялық климаттың қалыптасу кезіндегі мән беретін жағдай инвестициялық тартымдылықтың әлемдік рейтингісінде Қазақстан Республикасының алатын орнын анықтау мақсатында жүргізілетін кешенді бағалау жүргізу, инвестициялық климаттың сапасын анықтаушы факторлардың рөлін анықтау болып табылады.
Ауыл шаруашылығы саласындағы төмен инвестициялық белсенділік өндірістік саладағы тиімсіз инвестицияларға ішкі бірқатар маңызды себептерге ие. Қазақстан экономикасына инвестициялар табыс әкелу үшін инфляцияны төменгі көрсеткіштерге жеткізу, экономиканың инфрақұрылымдық салаларын дамыту мен қолдауға бағытталған мемлекеттік протекционзмнің сатылы жүйесін қалыптастыру және нарықтық экономикада отандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуші жаңа технологиялар мен текниканың өндірісін дамыту қажет.
Ауыл шаруашылығы саласының дамуы елдің экономикалық дамуына, азық — түлікпен қамтамасыз етуге, халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету сияқты әлеуметтік –экономикалық мәселелерді шешуде үлкен маңызға ие. Оның дәйегі ретінде 2014 жылғы 18 қаңтардағы елбасының Қазақстан халқына жолдауындағы ауыл шаруашылығы саласына қатысты «Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенінің инновациялық рельстеріне көшуді қамтамасыз ету маңызды. Бұл біздің дәстүрлі индустриямыз, мұнда біздің артықшылықтарымыз бар. Әлемдегі азық-түлікке деген сұраныс артады. Бұл салаға үлкен инвестициялар салынатын болады, сондықтан қазіргі фермерлер өндірістің өсуіне назар аударуы керек. Біріншіден, жаңа технологияларды енгізетіндер жерде жұмыс істеп, өнімділікті үнемі арттырып, үздік әлемдік стандарттар негізінде жұмыс істеуі керек» жолдауынан айқын көруге болады. [1]
Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешені, оның ішінде ауыл шаруашылығы саласының дамуына қатысты мемлекеттік қолдау келесідей жолдармен қарастырылған:
– субсидиялар, мемлекеттік сатып алулар және т. б. формасында ауыл шаруашылығы саласының субьектілеріне мемлекеттік қолдаудың әртүрлі формада көрсетілуі;
– ауыл шаруашылығы жабдықтары, негізгі құралдары, малдар паркін жаңғыртуға жағдай жасауға қолдау көрсетілетін қаржы құралдарын қолдану;
– ауыл шаруашылығы өндірісінің субьектілеріне қаржы- несиелік құралдардың қол жетімділігін қамтамасыз ету;
– ауыл шаруашылығының даму жобаларына инвестиялар тарту үшін қолайлы жағдайлар қалыптастыру;
– әлемдік нарыққа отандық өніімдерді экспорттауға қолдау көрсету;
– бюджеттің дұрыс жұмсалуын қадағалау, ветириналық және фитосанитарлық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында мемлекеттік қызметтер көрсету;
– ауыл шаруашылығы саласын дамытуға қажетті инфрақұрылым саласын дамыту;
– агротехникалық білімінің таралуы мен ауыл шаруашылығы ғылымын дамыту.
Отандық ауыл шаруашылығы өндірісін дамытуға және қолдауға ауыл шаруашылығы тауарларының ортақ нарығын қалыптастыру және еуразиялық экономикалық интеграция мүмкіндіктері мен шарттарын қолдану маңызды. Сонымен қатар, КО мен БЭК мүше-мемлекеттердің келісілген (келісілген) агроөнеркәсіптік саясат тұжырымдамасына сәйкес басты мақсат — бәсекеге қабілетті ауылшаруашылық өнімдері мен азық-түлік өндірісін оңтайландыру үшін КО мен БЭК мүше мемлекеттердің ресурстық әлеуетін тиімді іске асыру болып табылады.
Осыған қатысты негізгі тапсырмаларға келесілер жатады:
– тамақ және ауыл шаруашылығы өнімдерінің нарығы және өндірісінің теңдестірілген дамуы;
– мүше- мемлекеттердің субьектілері арасында әділетті бәсеклестіктің орын алуын және ортақ аграрлық нарыққа қол жетімділік шарттарын қамтамасыз ету;
– мүше- мемлекеттердің ішкі және сыртқы нарықта өндірушілердің қызығушылықтарын қорғау.
Қазақстан Республикасының ЖІӨ құрылымындағы ауыл шаруашылығының үлесі 2016 жылы 4,6 %, 2017 жылы 4,5 %, 2018 жылы 4,4 % және 2019 жылы 4,3 %-ды құрады. 2016–2018 жылдар аралығында Қазақстанның ЖІӨ құрылымында ауыл шаруашылығының үлесі шамамен 4,5 % ды құрады (1- сурет).Үш жыл қатарынан ауыл шаруашылығының үлесі төмендеп келеді.
1 сурет. Қазақстан Республикасының ЖІӨ құрылымындағы ауыл шаруашылығының үлесі, % (ҚР Статистика комитетенің ақпарат көзінің негізінде құралған) [3]
Қазақстан Республикасы Статистика комитетінің мәліметтері бойынша, 2016 жылы ауылшаруашылық өнімдерінің (қызметтердің) жалпы өнімі 3,6 трлн теңгені, 2017 жылы — 4,1 трлн теңгені, 2018 жылы — 4,4 трлн теңгені және 2019 жылдың тоғыз айында құрады — 3,6 трлн теңге. Үш жыл ішінде ауылшаруашылық өнімдерінің (қызметтерінің) жалпы өнімі 772,8 млрд. Теңгеге (21,4 %) өсті (2- сурет).
2 сурет. Ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің динамикасы, трлн,теңгемен (ҚР Статистика комитетенің ақпарат көзінің негізінде құралған) [3]
ҚР Статистика комитетінің деректеріне сәйкес жалпы шығарылымның құрылымы бойынша мал шаруашылығы 2016 жылы 55,3 %, 2017 жылы 55,8 %, 2018 жылы 55,3 %, 2019 жылы 54, % құрады, ал өсімдік шаруашылығы 2016 жылы 44,7 %, 2017 жылы 44,2 %, 2018 жылы 46,7 % және 2019 жылы 45,5 % көрсеткіштерді көрсетті (3- сурет).
3 сурет. Ауыл шаруашылығыда мал және өсімдік шаруашылығының жалпы шығарылымының құрылымы % (ҚР Статистика комитетенің ақпарат көзінің негізінде құралған) [3]
ҚР Статистика комитетінің деректеріне сәйкес ауыл шарушылығына салынған инвестицялар көлемі 2016 жылы 252,9 млрд.теңгені, 2017 жылы 352,9 млрд.теңгені, 2018 жылы 395,6 млрд.теңгені құраса 2019 жылы 326,2 млрд.теңгені құраған (4- сурет).
4 сурет. Ауыл шаруашылығына салынған инвестициялар көлемі, млрд.теңге (ҚР Статистика комитетенің ақпарат көзінің негізінде құралған) [3]
Агроөнеркәсіптік секторды дамыту үшін мемлекет оны жетілдіруге бағытталған бірқатар шаралар қабылдауда, соған байланысты бүгінде ауылшаруашылық өнімінің жалпы көлемінің өсуі, республикада жаңа ауылшаруашылық нысандарының құрылуы және агроөнеркәсіптік кешенге инвестициялардың ұлғаюы байқалады.
Ауыл шаруашылығының ерекшеліктері осы жағдайлар орындалған кезде нарықтық сын-қатерлерге жедел ден қоюды талап етеді — әлемдік азық-түлік нарықтарындағы тұрақсыздықтың ұзақ мерзімді тәуекелдерінің өсуі азық-түлік, өсімдік шаруашылығы өнімдері мен мал шаруашылығы өнімдеріне сұраныстың өсуіне әсер етеді. Бұл тенденциялар елдің агробизнесіне жаңа азық-түлік нарықтарын жаулап алу үшін мүмкіндік береді.
Мал шаруашылығы, астық, көкөніс өсіру және оларды кейіннен өңдеумен айналысатын шетелдік агроөнеркәсіптік компанияларды Қазақстанның агроөнеркәсіптік саласына тарту қажет.
Шетелдік тәжірибені зерделеу дамыған елдерде ауылшаруашылығы мемлекеттік сектор болып табылатындығын растайды. Бюджеттік субсидиялар ауыл шаруашылығы өнімдері құнының орта есеппен 50 % құрайды. Осылайша, АҚШ Федералды Үкіметі мен Конгресс ауылшаруашылық өнеркәсіп тауарларының қолданыстағы ішкі тепе-теңдік бағасы бойынша тепе-теңдік бағасының индексін анықтайды және осы негізде ең төменгі баға шегін анықтайды. Үкімет инвестицияларды ынталандыру және ауылшаруашылық өндірісті ұлғайту мақсатында ауылшаруашылық кірістерін тұрақтандыруда.
Инвестициялық климат, өз кезегінде, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі көрсеткіштеріне тікелей әсер етеді. Экономикада бірнеше ондаған жылдар ішінде жинақталған құрылымдық, салааралық теңгерімсіздік өндірістік және өндірістік емес мақсаттағы тауарлардың, әсіресе энергия тасымалдаушылардың күрт жетіспеуіне әкелді.
Жағымды инвестициялық климат әлеуметтік мәселелерді шешуге ықпал етеді, жұмыспен қамтудың жоғары деңгейін қамтамасыз етеді, өндірісті жаңғыртуға, кәсіпорындардың негізгі қорларын құруға, жаңа технологияларды енгізуге мүмкіндік береді.
Әдебиет:
- ҚР Президентінің 2014 жылғы 18 қаңтардағы Жолдауы
- Ақпараттық- аналитикалық орталығы //https:///ia-centr.ru
- Қазақстан Республикасы Статистика комитетінің деректері https://state.gov.kz/
