Түркістан облысының жер ресурстары, олардың сандық және сапалық көрсеткіштері

Жер қоры, олардың жер санаттары мен жерді пайдаланушылар санаттары бойынша бөлінуі.

Кілттік сөздер: жер қоры,Жер реформасыауыл шаруашылығы, сараланбалы рента (дифференциалды), баға.

В статье говорится о кадастровом анализе современного состояния земель сельскохозяйственного назначения с учетом природно-территориальных особенностей региона.

Ключевые слова: земельные ресурсы, земельная реформа, сельское хозяйство, дифференциальная рента, оценка.

Түркістан облысының жер аумағы Қазақстандағы барлық жер көлемінің 11724,9 мың гектарын алып жатыр, немесе 4,3 %.

Жалпы территорияның 10305,5 мың га ауыл шаруашылық алқаптары алып жатса, оның ішінде егістік жер қоры 813 478га құрайды. Бұл жалпы облыс аумағының небәрі 7,8 %-ын ғана болып табылса, ал негізгі жер көлемі 9114,2 мың. га жайылым немесе облыс көлемінің жалпы аумағының 77,7 %-ын құрайды. 813 478 га егістіктің 443,2 мың гектары суармалы егістікті құрайды. Көлемі жағынан суармалы егістік жер, республика бойынша 447 мың га жуық суармалы егістігі бар Алматы облысынан кейінгі екінші орынды алады

Түркістан облысы топырақ-климаттық жағдайы және ауа-райының қалыптасу ерекшелігі ауыл шаруашылығының барлық саласын дамытуға қолайлы және суармалы егіншілік жүйесі дамыған аймақ. Суармалы егіншілік облыстағы ауыл шаруашылық дақылдарының барлық түрлерін өркендетуге мүмкіндік туғызады. Түркістан облысында техникалық дақылдардан күнбағыс, мақта, мақсары, темекі және т. б. егіледі.

2019 жылы Түркістан облысында күнбағыс егістігінің алқабы 4289 га құрады, бұл 2015 жылмен салыстырғанда 1879 гектарға азайған. Облыстағы күнбағыс егістігін айналысатын негізгі аудандар Сарыағаш 1276 га, Ордабасы 1065 га, Отырар 402 га, Қазығұрт 387 га, Шардара 264 га, Келес 209 га, Төле би 138 га және Түлкібас 129 га жатады.

Жоғарыдағы аталған негізгі күнбағыс егістігімен айналысатын аудандардың егістік алқабының көлемі 2015 жылмен салыстырғанда барлығының егістік көлемінің азайғандығы байқалады. Мысалы, Сарыаағаш ауданында 2015 жылы күнбағыс алқабының көлемі 2049 га болса, 2019 жылы 1276 га, Ордабасы ауданында 2015 жылы 1692 га болса, 2019 жылы бұл көрсеткіш 1065 га болды. Ал Кентау қалалық әкімшілігінің аумағында 2015–2018 жылдар аралығында күнбағыс мүлдем егілмеген болса, 2019 жылы 121 га жерге егілген.

Зерттеулердің нәтижесінде және облыстың статистикалық мәліметтерін салыстыра отырып, 2015–2019 жылдар аралығында күнбағыс егістігі алқабының азайғандығы байқалса, ал керісінше облыс бойынша мақсары егістігі алқабының ұлғайғандығы байқалады. 2019 жылы облыста мақсары егістігінің алқабы 93618 га құрады, бұл 2015 жылғы көрсеткіштерден 15047 гектарға артқанын байқауға болады.

Түркістан облысы аудандары бойынша 2015–2019 жж нақтыланған мақсары егістігінің алқабы, га

Облыстағы мақсары егістігімен айналысатын негізгі аудандарға таулы және тау алды жазығында орналасқан Бәйдібек, Түлкібас, Қазығұрт, Төле би, Сайрам және Ордабасы жатады. Бұл аудандардағы мақсары егістігі алқабының 2015–2019 жылдар аралығындағы өзгеру динамикасы әркелкі. Мысалы, Төлеби ауданында 2015 жылы мақсары егістігі алқабы 12690 га құраса, 2019 жылы 11842 га құрады, сондай-ақ, Қазығұрт ауданында 2015 жылы мақсары егістігі алқабы 12873 га құраса, 2019 жылы 12234 га жерді құраған, ал басқа аудандарда егістік алқабының айтарлықтай өсімі байқалады.

Бәйдібек ауданында 2015 жылы мақсары егістігі алқабы 18839 га құраған, бқл көрсеткіш 2019 жылы 34334 га құрады, яғни ауданда мақсары егістігінің алқабы дерлік 1,5 есеге артқаны байқалады.

Мақта әлемнің 70-ке жуық елінде өндіріледі, оның аумағы тропиктік және субтропиктік елдермен шектелген 47° солтүстік ендік пен 35º оңтүстік ендікте таралған. Мақта-шикізатын өндіруші жетекші мемлекеттер: Қытай, АҚШ, Үндістан, Пәкістан, Өзбекстан, Бразилия т. б. Ең көп мақта егістік алқабы Үндістанда — 10 млн. га, ал Қытайда — 6, АҚШ-да — 5,8, Пәкістанда — 3, Өзбекстанда — 1,4 және Бразилияда — 1,3 млн. га. Әр жылдық мақта талшығы өндірісі Қытайда — 6,7 млн. т жуық, АҚШ-да — 5,4, Үндістанда — 2,7, Пәкістанда — 2,19, Өзбекстанда — 1,25 және Бразилияда — 1,24 млн. т құрайды. Бұл елдердің үлесіне әлемдегі 87 % мақта талшығы өндірісі тура келеді.

Әдебиет:

1. Оңтүстік Қазақстан облысы: Энциклопедия/ Бас ред. Б.Ғ. Аяған.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. — 5–14б
2. Қазақстанның географиялық атласы: Бейсенова Ә.С. — Алматы: «Глобус», 2003. 42–47б.
3. Физико-географическое районирование М.1:75000000 //Национальный атлас Республики Казахстан, Алматы 2006 С. 123–124.
4. Карта геология М.1:5000000 //Национальный атлас Республики Казахстан, Алматы 2006 С. 28–29.
5. Казахстан (Природные условия и естественные ресурсы СССР) под ред. И. П. Герасимова.- М.: Наука, 1969.482с
6. Кассин Н.Г Материалы по палеогеографии Казахстана, Алма-Ата, 1947. 169 с.
7. Геоморфологическое районирование М. 1:7500000 // Национальный атлас Республики Казахстан, Алматы, 2006. 51с.
8. Қазақстан Республикасы Президентінің «Жер, Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» Жарлығы. Алматы 1996жыл.