Суғориладиган майдонлар учун юмшоқ буғдойнинг F5 авлод дурагайлари селекцияси | Статья в журнале «Молодой ученый»

Отправьте статью сегодня! Журнал выйдет 26 октября, печатный экземпляр отправим 30 октября.

Опубликовать статью в журнале

Авторы: ,

Рубрика: Молодой ученый O'zbekiston

Опубликовано в Молодой учёный №33 (323) август 2020 г.

Дата публикации: 17.08.2020

Статья просмотрена: 16 раз

Библиографическое описание:

Дилмуродов, Ш. Д. Суғориладиган майдонлар учун юмшоқ буғдойнинг F5 авлод дурагайлари селекцияси / Ш. Д. Дилмуродов, Д. М. Орипов. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2020. — № 33 (323). — С. 163-165. — URL: https://moluch.ru/archive/323/73138/ (дата обращения: 17.10.2024).



Республикамизнинг суғориладиган майдонлари учун маҳсулдор юмшоқ буғдой навларини яратиш ва ишлаб чиқаришга жорий этишда бошланғич материалларни танлаш асосий омил ҳисобланади. Бунда дурагайлаш усуллари ёрдамида яратилган тизмаларни ўсув даври ва маҳсулдорлик кўрсаткичларига кўра баҳолаш, энг яхши тизмаларни кейинги босқичларга ўтказиш селекционерлар асосий вазифаси ҳисобланиб, мақолада янги тизмаларнинг маҳсулдорлик кўрсаткичларига кўра танлаш ишлари ҳақида сўз боради.

Калит сўзлар: юмшоқ буғдой, нав, тизма, дурагай, ўсув даври.

Отбор первичного материала при создании и внедрении в производство новых высокопродуктивных сортов мягких пшениц в условиях орошенный земель Республики является основным фактором. При этом оценка линий созданных методом гибридизации по показателям продолжительности вегетационного периода и продуктивности и самых лучших линий и их передача в следующие этапы селекции является самой основной задачей стоящей перед учёными селекционерами, в данной статье говорится о отборочных работах проведённых по определению показателей продуктивности новых линий.

Ключевые слова: мягкая пшеница, сорт, линия, гибрид, вегетационный период.

Кириш. Келиб чиқиши жиҳатидан бир-биридан узоқ шаклларни чатиштириш янги, юқори маҳсулдорликка, юқори сифатга эга бўлган буғдой навларини яратиш катта аҳамиятга эга. Географик жиҳатдан бир-биридан узоқ шаклларни чатиштириш натижасида ўсимлик ирсиятида турли жойларда шаклланган маҳсулдор генлар дурагай организмида пайдо бўлишига замин яратади. Маълумки, генлар ўртасида ўзаро боғланиш ўсимлик ўстириладиган шароит таъсирида ҳар хил шаклланган бўлади. Буғдойнинг ҳосилдор навларини яратишда чатиштириш учун комплекс хусусиятга эга бўлган шаклларни жалб қилиш ўта муҳим ҳисобланадиир.

Дон ва дуккакли экинлар илмий тадқиқот институти Қашқадарё филиалида 2019 йилги юмшоқ буғдойнинг F 5 тизмалари селекция кўчатзори ташкил этилди ва танлаш ишлари бажарилди. Бу ишни бажаришда F 4 дурагайлар кўчатзоридан танлаб олинган ва F 5 селекция кўчатзорига ўтказилган — янги дурагай тизмaларни ҳар томонлама ўрганиш талаб этилади. Зарурий, генетик потенциали жиҳатидан энг қимматли хусусиятга эга бўлган тизмaларни ажратиб олиш ва селекциянинг кейинги босқичларида фойдаланишга тавсия этиш энг долзарб вазифалардан бири ҳисобланади.

Ўсимликнинг ўсув даври ғалла экинларида, одатда, 2 даврга бўлинади: униб чиқиш бошоқлаш ва бошоқлаш-пишиш. Униб чиқиш–бошоқлаш даврининг давомийлиги навнинг асосан кўп миқдорда биологик хусусиятларига боғлиқ бўлиб, ташқи муҳит иқлим–шароити кичик даражада аҳамиятга эга, бошоқлаш-пишиш даврида эса ташқи муҳит иқлим–шароити сезиларли даражада таъсир кўрсатади [1].

Буғдой ўсимлигининг серҳосил нав ва намуналарини танлашда хамда аниқлашда асосан ўсимликдаги маҳсулдор поялар сонига, бошоқдаги дон сонига, бошоқдаги бошоқчалар сонига, 1000 дона дон вазнига асосий эътиборни қаратиш лозим [2].

Тадқиқот услублари ва материаллари. Тажрибани жойлаштириш ва тажриба давомида фенологик кузатиш, ҳисоб ва таҳлиллар (Бутуниттифоқ Ўсимликшунослик институти ВИР, 1984) услуби бўйича ва биометрик таҳлиллар Қишлоқ хўжалик экинлари Давлат нав синаш комиссиясининг (1985, 1989) услублари бўйича олиб борилди.

Юмшоқ буғдойнинг F5 дурагайлари селекция кўчатзори учун танлаб ўтказилган 246 та комбинациянинг ҳар биридан 10 тадан дурагай тизма танлаб олинди ва ҳар 10 та дурагай тизмадан кейин Ғозғон ва Ҳисорак навлари андоза сифатида, жами 2952 та дурагай тизмалар алоҳида-алоҳида бошоғидан экилди ва умумий кўрсаткичлари бўйича баҳо берилди.

Тажриба даласида дурагай тизмалар 1 қайтариқдан экилди.Ҳар бир тизманингэкин майдони 0,5 м 2 дан иборат. Тадқиқот Қашқадарё вилояти, Қарши тумани, Я.Омонов ММТП худудида жойлашган ДДЭИТИ Қашқадарё филиалининг марказий тажриба даласида олиб борилди.

Натижалар. Турли хилдаги замбуруғли касалликларга ва ташқи стрессларга чидамлилик механизмлари, кузатиш-текшириш йўли орқали баҳоланди.

Биометрик таҳлил натижалари ҳамда донига қараб танлаш ишлари лаборатория шароитида олиб борилди.

2018–2019 йил селекция кўчатзорида ўрганилаётган -F 5 юмшоқ буғдой тизмаларнинг униб чиқиш даври 3–4 ноябр кунларида ўтганлиги қайд этилди. Дурагай тизмаларнинг экишдан — униб чиқишгача бўлган даври 10–11 кунни ташкил этди, шу муддат оралиғидаги агротехник тадбирлар натижасида ва 2018- йил об-ҳавонинг иссиқ бўлиб келиши, буғдойнинг тезда униб чиқишига сабаб бўлди. 3 -ноябрда униб чиққан, танлаб олинган дурагай тизмалар сони 2068 тани, 4- ноябрда эса 884 тани ташкил этди.

Ўрганилаётган тажрибамиздадурагай тизмаларнинг бошоқлаш даври 2019 — йил 6 апрелда бошланиб, 20 апрел куни ниҳоясига етди. Шу вақт оралиғида йилнинг сер ёғин ва занг касалликларининг ривожланиши учун қулай келиши натижасида бошоқлаш даври эрта муддатда бошланган ҳамда сариқ занг касаллигига учрамаган дурагай тизмалар ажратиб олинди ва бошқа селекцион кўрсаткичларини инобатга олиниб, танлаш ишлари олиб борилди. Дурагай тизмаларнинг асосий бошоқлаш даври 14–16 апрел кунлари оралиғида ўтди (1-расм).

1-расм. Танланган дурагай тизмаларнинг бошоқлаш даврига кўра гурухлари

Барча дурагай тизмаларнинг униб чиқиш — бошоқлаш даври ҳисоблаб чиқилганда 158–178 кунни ташкил этганлиги аниқланди. Республикамиздаги ва Қашқадарё вилоятидаги асосий ғалла майдонлари қурғоқчил, сув билан кам таминланган чўл худудида жойлашган. Бундай худудларда ўсишга мослашган ёввойи — бир йиллик бегона ўтлар эфемерлик хусусиятини ўзида ирсийлаштирган. Яъни улар, бу иқлимда ҳаво ва тупроқ намлиги энг кам даражага етиб, гармсел ходисаси кузатиладиган вақтгача гуллаб, уруғлайди. Қисқа муддатда ўз ўсув даврини ниҳоясига етказади. Ушбу, тупроқ — иқлим шароитини ва тобора сув танқислиги ортиб бораётганини хисобга олиб, дурагай тизмалар орасидан униб чиқиш — бошоқлаш даври қисқа бўлган дурагайлар ажратиб олинди.

Дурагай тизмаларнинг пишиш даври 23 майда бошланиб, 7 июн куни ниҳоясига етди.

Намуналар орасидан пишиш даври имкон қадар эрта муддатларда бошланган дурагай тизмалар ажратиб олинди ва бошқа кўрсаткичларини инобатга олиниб, танлаш ишлари олиб борилди. Дурагай тизмаларнинг униб чиқиш-пишиш даври 190–226 кунни ташкил этди.

Танлаш жараёнида дурагай тизмаларнинг гомозиготали, тоза тизмалар эканлигига ҳам эътибор қаратилиб, ажралиш жараёни давом этаётган дурагай тизмалар брак қилинди.

Тадқиқот давомида дурагай тизмаларнинг ўсув даври, касалликларга чидамлилиги, биометрик кўрсатичларини умумлашган ҳолда таҳлил қилиниб, танлаш ишлари ўтказилди.

Умумий 2952 та дурагай тизмалардан, 340 та дурагай тизма бирламчи танловларда суғориладиган майдонларда экиш учун саралаб олинди. Бу тизмаларни дала шароитида ва лаборатория текширувида донига қараб, сўнгги баҳолашдан ўтганидан сўнг, энг саралари 260 та тизма ажратиб олинди. Лалимикор майдонлар учунжами 26 та дурагай тизма экиш учун ажратиб олинди. Лалми майдонларда экиш учун асосан: биомасса ҳосил қилиши, тупланиш даражаси, бошоқ ҳосил қилиши яхши бўлган, лекин бўйи нисбатан баланд бўлган 26 та тизмалар танланди. Сабаби, бундай тизмалар ўсув давридаги минимал намгачиликлардан ҳам максимал даражада фойдаланиш имкониятига эга бўлади. Лалми майдонларда ортиқча сув йўқлиги сабабли: бўй узунлиги керагидан ортиб кетмайди, ҳамда илдизи бўғзидан бўшаб, ғалланинг ётиб қолишга мойиллиги ҳам ортмайди (4.5.1-жадвал)

Хулоса ўрнида таъкидлаш жоизки, юмшоқ буғдойнинг F 5 дурагай тизмалари селекция кўчатзоридаги 2952 та дурагай тизмалардан 393 та дурагай тизмалар ўриб олинди ва уруғлари янчилиб тозаланди. Дурагай авлодларнинг морфологик кўрсаткичларига кўра танланган тизмаларни суғориладиган ва лалмикор майдонларда экиш учун ажратилди. Филиалнинг донли экинлар селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехникаси лабораториясида ижрочи илмий ходимлар томонидан дурагай тизмалар донининг йириклиги ва тузилишига кўра танлаш ишлари олиб борилди ва 255 та тизмалар суғориладиган майдонлар учун, 26 та тизмалар лалмикор майдонлар учун танлаб олинди. Танлаб олинган тизмаларни иккинчи йил селекция кўчатзорига ўтказилди.

Адабиётлар:

  1. Аленин П. Г. Продукционный потенциал зерновых, зернобобовых, кормовых и лекарственных культур и совершенствование технологии их возделывания в лесостепи Среднего Поволжья: монография, –Пенза, 2012. — С. 265.
  2. Аманов А. А., М. Н. Клинцевич. Изменчивость и корреляция элементов структуру растений физиологических признаков пшеницы учитываемых при селекции на солеустойчивость и продуктивность // Вестник региональной сети по улучшению озимой пшеницы в Центральной Азии и Закавказъе. -№ 2. –Алматы. 2001. –С. 6–8.
Основные термины (генерируются автоматически): вегетационный период, селекция.


Ключевые слова

юмшоқ буғдой, нав, тизма, дурагай, ўсув даври

Похожие статьи

Сузиш бассейнлари сувининг ифлосланиш муаммоларининг замонавий холати

Чўмилиш бассейнларини лойиҳалаштириш, жиҳозлаш ва ишлатилиши бўйича санитария қоидалари ва меъёрлари СанҚваМ № 0306–12 ҳужжат мавжуд бўлиб, сузувчи ва аҳоли ўртасида турли касалликларни тарқалишини олдини олиш бўйича ушбу меъёрий хужжатдан фойдаланил...

Сопол буюмлари ишлаб чиқариш корхонасида ёритилганлик кўрсаткичларини гигиеник баҳолаш

Кўриш ишларини яхшилаш ва организмни меҳнат фаолиятини активлаштириш мақсадида рационал таббий ва сунъий ёритилганликни таъминлаш мақсадга мувофиқдир. Ўрганилаётган корхонадаги меҳнат жараёни кўзга зўриқишни талаб этади. Бу эса табиий ва сунъий ёрити...

Буғдойнинг иссиқликка чидамлилик хусусиятлари ўрганиш ва комплекс қимматли хўжалик белгиларига бардошли навлар яратиш

Юмшоқ буғдойнинг дон тўлиш даврида ҳаво ҳароратининг кескин кўтарилиб кетиши дон маҳсулдорлигининг пасайиб кетишига олиб келмоқда. Илмий тадқиқотда турли тупроқ иқлим шароитида яратилаган тизмалар ўрганилаган. Ушбу мақолада ташқи мухит омилларига чид...

Лалмикор майдонлар учун нўхатнинг эртапишар тизмалари селекцияси

Минтақаларнинг сув билан кам таъминланган лалми майдонларида сувни кам талаб этувчи серҳосил нўхатнинг янги эртапишар навларини яратиш муҳим омил ҳисобланади. Илмий тадқиқотда яратилган намуналарнинг эртапишар хусусиятлари ўрганилган. Ушбу мақолада с...

Н. Дәўқаревтың илимий мийраслары

Шубҳасиз, фолклор ан’аналари миллий ма’навиятимизнинг бир бўлаги бўлиб, комил шахсни тарбиялашга хизмат қилади. Бунинг сабаби шундаки, қорақалпоқларнинг бой оғзаки ижоди ўзининг ранг-баранг жанр ва ан’аналари билан жаҳон халқ оғзаки ижодида муҳим ўри...

Андижонда ўрмон фонди ерларидан самарали фойдаланилиниш холати

Мақолада Андижон вилоятида табиатни муҳофаза қилиш борасида олиб борилаётган ишлар ҳақида маълумот бериб ўтилган. Хусусан Ўзбекистон Республикаси томонидан Ўрмон хўжалигини ривожлантириш юзасидан чиқарилган қарорлар, қарорларни бажарилиши ҳақида сўз ...

Ўзбекистонда касб касалликларини эрта ташхислаш ва ривожланишини олдини олиш

Ўзбекистонда касбий хавф-хатарни баҳолаш тизими қуйидагиларга: иш жойларини меҳнат шароитлари бўйича шаходатлаш ёрдамида ишчиларнинг меҳнат шароитлари омиллари ва меҳнат жараёни бўйича таҳлил қилиш; зарарли ва хавфли омилларнинг таъсирини уларнинг ҳа...

Юқори малакали кадрлар тайёрлашда билимлар концепциясини ривожлантириш

Ҳозирги даврда ахборот жамиятида билимлар ҳар қандай давлатни бошқариш ва ривожлантиришнинг асосий омили бўлмоқда. Шунга кўра тақдим этилаётган мақолада муаллиф томонидан билимлар иқтисодиёти ва уларни бошқариш, инсон капитали, интеллектуал капитал, ...

Оролбўйи аҳолисини ичимлик суви билан таъминлаш холатини эколого-гигиеник баҳолаш

Туман аҳоли ўртасида ўткир ичак касалликлари ҳамма кузатув йилларида юқори кўрсаткичларда аниқланди. Сальмоналез ва дизентерия касалликлар 2017 ва 2018 йилларда туманда аниқланмади, аммо респуликада қайд этилди. Аҳолига берилаётган хўжалик ичимлик су...

Ўзбекистон Республикасида одил судловни амалга оширишда «Суд назорати» ва «Суд контроли» тушунчаларининг аҳамияти

Суд — ҳуқуқ соҳасида атамаларни тўғри йўлга қуйиб ишлатиш, бу норматив ҳужжатларни тушунарли бўлишини таъминлаб қолмай, балки маъносини аниқ равшан ишлатилишини таъминлаб беради. Суд назорати суд ҳокимиятининг амалга оширишнинг алоҳида функцияси сифа...

Похожие статьи

Сузиш бассейнлари сувининг ифлосланиш муаммоларининг замонавий холати

Чўмилиш бассейнларини лойиҳалаштириш, жиҳозлаш ва ишлатилиши бўйича санитария қоидалари ва меъёрлари СанҚваМ № 0306–12 ҳужжат мавжуд бўлиб, сузувчи ва аҳоли ўртасида турли касалликларни тарқалишини олдини олиш бўйича ушбу меъёрий хужжатдан фойдаланил...

Сопол буюмлари ишлаб чиқариш корхонасида ёритилганлик кўрсаткичларини гигиеник баҳолаш

Кўриш ишларини яхшилаш ва организмни меҳнат фаолиятини активлаштириш мақсадида рационал таббий ва сунъий ёритилганликни таъминлаш мақсадга мувофиқдир. Ўрганилаётган корхонадаги меҳнат жараёни кўзга зўриқишни талаб этади. Бу эса табиий ва сунъий ёрити...

Буғдойнинг иссиқликка чидамлилик хусусиятлари ўрганиш ва комплекс қимматли хўжалик белгиларига бардошли навлар яратиш

Юмшоқ буғдойнинг дон тўлиш даврида ҳаво ҳароратининг кескин кўтарилиб кетиши дон маҳсулдорлигининг пасайиб кетишига олиб келмоқда. Илмий тадқиқотда турли тупроқ иқлим шароитида яратилаган тизмалар ўрганилаган. Ушбу мақолада ташқи мухит омилларига чид...

Лалмикор майдонлар учун нўхатнинг эртапишар тизмалари селекцияси

Минтақаларнинг сув билан кам таъминланган лалми майдонларида сувни кам талаб этувчи серҳосил нўхатнинг янги эртапишар навларини яратиш муҳим омил ҳисобланади. Илмий тадқиқотда яратилган намуналарнинг эртапишар хусусиятлари ўрганилган. Ушбу мақолада с...

Н. Дәўқаревтың илимий мийраслары

Шубҳасиз, фолклор ан’аналари миллий ма’навиятимизнинг бир бўлаги бўлиб, комил шахсни тарбиялашга хизмат қилади. Бунинг сабаби шундаки, қорақалпоқларнинг бой оғзаки ижоди ўзининг ранг-баранг жанр ва ан’аналари билан жаҳон халқ оғзаки ижодида муҳим ўри...

Андижонда ўрмон фонди ерларидан самарали фойдаланилиниш холати

Мақолада Андижон вилоятида табиатни муҳофаза қилиш борасида олиб борилаётган ишлар ҳақида маълумот бериб ўтилган. Хусусан Ўзбекистон Республикаси томонидан Ўрмон хўжалигини ривожлантириш юзасидан чиқарилган қарорлар, қарорларни бажарилиши ҳақида сўз ...

Ўзбекистонда касб касалликларини эрта ташхислаш ва ривожланишини олдини олиш

Ўзбекистонда касбий хавф-хатарни баҳолаш тизими қуйидагиларга: иш жойларини меҳнат шароитлари бўйича шаходатлаш ёрдамида ишчиларнинг меҳнат шароитлари омиллари ва меҳнат жараёни бўйича таҳлил қилиш; зарарли ва хавфли омилларнинг таъсирини уларнинг ҳа...

Юқори малакали кадрлар тайёрлашда билимлар концепциясини ривожлантириш

Ҳозирги даврда ахборот жамиятида билимлар ҳар қандай давлатни бошқариш ва ривожлантиришнинг асосий омили бўлмоқда. Шунга кўра тақдим этилаётган мақолада муаллиф томонидан билимлар иқтисодиёти ва уларни бошқариш, инсон капитали, интеллектуал капитал, ...

Оролбўйи аҳолисини ичимлик суви билан таъминлаш холатини эколого-гигиеник баҳолаш

Туман аҳоли ўртасида ўткир ичак касалликлари ҳамма кузатув йилларида юқори кўрсаткичларда аниқланди. Сальмоналез ва дизентерия касалликлар 2017 ва 2018 йилларда туманда аниқланмади, аммо респуликада қайд этилди. Аҳолига берилаётган хўжалик ичимлик су...

Ўзбекистон Республикасида одил судловни амалга оширишда «Суд назорати» ва «Суд контроли» тушунчаларининг аҳамияти

Суд — ҳуқуқ соҳасида атамаларни тўғри йўлга қуйиб ишлатиш, бу норматив ҳужжатларни тушунарли бўлишини таъминлаб қолмай, балки маъносини аниқ равшан ишлатилишини таъминлаб беради. Суд назорати суд ҳокимиятининг амалга оширишнинг алоҳида функцияси сифа...

Задать вопрос