M aqolada Qur'oni karim oyatlarida إِنّ وَ أَخَوَاتُهَاَ ishlatilinishi to'g'risida ma'lumotlar keltirilgan.
Kalit so ` zlar : إِنَّ وَ أَخَوَاتُهَا / اِسْمُ إنَّ / خَبَرُ إنَّ / oyatlar
В статье представлена информация об использовании частиц إِنّ وَ أَخَوَاتُهَاَ (Инна ва ахаватуха) в аятах Священного Корана.
Ключевые слова: إِنَّ وَ أَخَوَاتُهَا / اِسْمُ إنَّ / خَبَرُ إنَّ / аяты
Arab tilida shunday yuklamalar borki, ular hamisha egadan oldin turadi va uni tushum kelishigida turishini talab qiladi. Bular إن وأخواتها -الحروف الناسخة deb nomlanadi. O'zbek tiliga solishtirganimizda “egani tushum kelishigida turishini talab qiluvchi yuklamalar” deb nomlasak bo'ladi. Ushbu yuklamalarni egasi «اسم إنّ» , kesimi «خبر إنّ»deb nomlanadi. Ular 7 ta bo'lib, quyidagilar:
— إِنَّ -bu yuklama « darhaqiqat », « chindan ham », « haqiqatan ham » va « albatta »ma'nolarini bildirib, asosan gapning boshida keladi va o'zidan keyin kelgan egani ta'kidlab keladi. Quyidagi misollarda uning ma'nosi qay o'rinda qanday kelganini ko'rib chiqamiz:
إِنَّ اللّٰهَ جميلٌ و يحبُ الجمالَ
Albatta, Alloh go'zaldir va go'zallikni yaxshi ko'radi.
إنَّ للحيطانِ آذانًا
Darhaqiqat, devorning ham qulog'i bor.
Ushbu yuklamaga birikma olmoshlari qo’shilib kelishi mumkin. Quyidagi oyatda إنَّ yuklamasiga birinchi shaxs ko’plik birikma olmoshi qo’shilganda bitta ن tushib qolish holatini ko’rishimiz mumkin.
إِنَّآ أَنذَرْنَاكُمْ عَذَابًا قَرِيبًا يَوْمَ يَنْظُرُ الْمَرءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ وَ يَقُولَ الْكَافِرُ يٰلَيتَنِى كُنتُ تُرَٰبَا
« Albatta, Biz sizlarni yaqin kelajakdagi azobdan qo’rqitdik. U kunda har kishi (qo’li)taqdim qilgannarsaga nazar soladir. Va kofir «koshki, tuproq bo’lib ketsam», deydir». (Naba surasi 40-oyat).
— أَنَّ — bu yuklama« ... ki.. »ma'nosini bildirib, to'ldiruvchi ergash gapni bosh gap bilan bog'laydi. Masalan:
أنتم من هذه القرية
Sizlar bu qishloqdansiz.
أظن أنَّكم من هذه القرية
O’ylashimcha, «sizlar bu qishloqdansiz bo'ladi. Ushbu gapni tahlil qilganimizda أَنَّ yuklamasiga birikma olmoshi» كم» qo'shilgan.
Eslatma! Bunday qo'shma gaplarda قال fe'lining har qanday shakli ishtirok etgan bo'lsa, أَنَّ yuklamasi إِنَّ ga o'zgarishi shart!!! Misol uchun:
أما قلت لك إنَّ سليما يصل اليوم
Senga bugun Salim kelishini aytmadimmi?
Ushbu jumlamizda « أنّ »ni o'rnida «إِنَّ»ishlatilingan.
— كَأَنَّ — bu yuklama « xuddi » , « go’yo » , « kabi » , « yanglig‘ » , « ...dek » , « kibi »ma'nolarini bildiradi. Masalan:
ذهب صديقي كأنهُ لا يراني
Do’stim meni ko’rmagandek ketdi.
كأن الطلابَ لا يسمعون الأستاذ
Bamisoli talabalar ustozni eshitmayotganday.
Ushbu gaplarda كأن dan keyin turgan ega tushum kelishigida turibdi.
— لأنَّ — bu yuklama « chunki »ma'nosini bildiradi. Masalan:
أريد أن أذهب إلى مصر لأننى أحب هذه الدولة
Men Misrga borishni xohlayman, chunki bu davlatni yaxshi ko'raman.
— لٰكِنَّ — « ammo » , « lekin » , « biroq »ma'nolarini bildirib, zidlov bog'lovchisi vazifasini bajaradi. Masalan:
سمعته لٰكِنَّ صوتَهُ ضعيفٌ و لذلك ما فهمته جيدا
Men uni eshitdim, lekin uning ovozi juda past, shuning uchun uni yaxshi tushunmadim.
— لَعَلَّ — « ehtimol » , « balki » , « shoyadki »ma’nolarini bildiradi. Misol uchun:
لعل سليما مريض
Ehtimol , Salim kasaldir.
إِنَّمَا ٱلْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُواْ بَيْنَ أَخْوَيْكُم وَٱتَّقُواْ ٱللّٰهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ
«Albatta,mo’minlar birodardirlar, bas, ikki birodaringiz o’rtasini isloh qiling, Allohga taqvo qiling, shoyadki, rahm qilinsangiz». (Hujurot surasi 10-oyat)
لَعَلَّ ٱللّٰهَ يُحَدِّثُ بَعْدَ ذَٰلِكَ أَمْرًا
« Shoyadki, Alloh undan keyin biror ishni paydo qilsa» (Tolaq surasi 1-oyatdan)
— ليت — ushbu yuklama « qaniydi » , « koshki »ma'nolarini bildiradi, ya'ni ushalmagan orzu. Misol uchun:
ليت الشبابَ عائدٌ
Qani endi yoshlik qaytib kelsa...
Qur’oni Karimda mazkur yuklama asosan birikma olmoshlari bilan qo’shilgan holatda kelgan:
إِنَّآ أَنذَرْنَاكُمْ عَذَابًا قَرِيبًَا يَوْمَ يَنْظُرُ الْمَرءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ وَ يَقُولَ الْكَافِرُ يٰلَيتَنِى كُنتُ تُرَٰبَا
«Albatta, Biz sizlarni yaqin kelajakdagi azobdan qo’rqitdik. U kunda har kishi (qo’li)taqdim qilgannarsaga nazar soladir. Va kofir « koshki, tuproq bo’lib ketsam», deydir». (Naba surasi 40-oyat)
يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي ٱلنَّارِ يَقُولُونَ يٰلَيْتَنَآ أَطَعْنَا ٱللّٰهَ و أَطَعْنَا ٱلرَّسُولاْ
«Yuzlari olov ichida aylantirilayotgankunda ular: «Voy sho’rimiz qursin, koshki Allohga itoat qilsak edi, Rasuliga itoat qilsak edi», derlar». (Ahzob surasi 66-oyat).
Ushbu misollardan ko'rinib turibdiki, إنَّ و أخواتها Qur'oni Karimda juda ko'p kelgan. Quyida faqat ba'zi misollarni ko'rdik. Agar chuqur yondashib o'rganadigan bo'lsak, إنَّ و أخواتها ning turli o'rinlarda turlicha ma'nolarda kelganini guvohi bo'lamiz. Qur'on bu -tubsiz dengiz. O'rganganingiz sari ichiga kirib ketaverasiz. Oxiri yo'q ilm manbayidir.
Адабиётлар:
- Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. “Tafsiri Hilol”. –T, “Sharq” nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati. 2008.
- A.Abdujabborov. “Arab tili”. –T, Toshkent islom universiteti nashriyot-matbaa birlashmasi. 2015
- Mullasodiqova, Nigora (2019) Sentence in the science of maoniy and its types, The Light of Islam: 2019 (2),14.
- Matibaeva Raziya. (2019) Teoreticheskie osnovi interaktivnix metodov obucheniya. Materials of International scientific-practical conference on the theme Women’s achievements in science, culture and innovational technologies. Jizzakh Polytechnical Institute, 17/05/2019.
- Матибаева, Р. Б. (2019) Редкая рукопись по ханафизму «Манакиб Аби Ханифа». Молодой ученый. — 2019. — № 36 (274). — С. 71–74.
- Матибаева, Р. Б. (2020) Научно-духовное наследие имама Абу Ханифы. Молодой ученый. — 2020. — № 42 (332). — С. 282–284.
- Akbar Kazakbayev, (2019) Osobennosti prepodavaniya inostrannix yazikov: Problemi i metodi. The Light of Islam: 2019 (4), 14
