Бұл мақалада персоналды басқарудың педагогикалық жағдайларын талдау, білім беру мекемесінің жұмыс істеу ерекшелігі, және жүзеге асырылатын оқытушылық функциялар қарастырылған. Зерттеудің негізгі мазмұны еліміздің жоғары оқу орындарына білім берудің барлық деңгейлері бойынша білім беру стандарттары мен талаптарын өз бетінше әзірлеу құзыреті, Қазақстанның жоғары оқу орындарына қандай артықшылықтар берілген және Қазақстанның жоғары білім беру жүйесін жақсарту бойынша ЭЫДҰ-ның қандай халықаралық ұсынымдарын ескеру қажет деген сұрақтар зерттелген. Зерттеу барысында синтездеу, индукция, дедукция, жүйелік талдауды жалпылау әдістері қолданылды.
Түйінді сөздер: персоналды басқару, білім беру ұйымы, мотивация, даму, ЖОО.
В данной статье рассматривается анализ педагогических условий управления персоналом, специфика функционирования образовательного учреждения, а также осуществляемые преподавательские функции. Основным содержанием исследования являются вопросы компетенции вузов страны самостоятельно разрабатывать образовательные стандарты и требования по всем уровням образования, какие преимущества предоставляются вузам Казахстана и какие международные рекомендации ОЭСР необходимо учитывать по улучшению системы высшего образования Казахстана. В ходе исследования использовались методы синтеза, индукции, дедукции, обобщения системного анализа.
Ключевые слова: управление персоналом, организация образования, мотивация, развитие, вуз.
Персоналды басқарудың педагогикалық жағдайларын талдау, біз білім беру мекемесінің жұмыс істеу ерекшелігіне және оның аясында жүзеге асырылатын оқытушылық функцияларға байланысты жағдайларды айтамыз. Бұл көзқарас менеджердің басқару жұмысында әсер ету факторын ескеруді білдіреді.
Өз қызметкерлерінің санасы мен мінез-құлқы оқу орнының ерекше белгілері: белгілі бір құралдарды қатаң реттеуді, жоғары әлеуметтік маңыздылықты және коммерциялық емес қызметті қажет ететін жоғары білімді қызметкерлер құрамы. Білім беру ұйымдарының персоналының функцияларына тән белгілердің бірі-педагогикалық тұрғыдан интеллектуалдық қызметті жүзеге асыру.
Адамдар пайда табу үшін жұмыс істемейді, сондықтан осы мұғалімнің жұмысының жан-жақтылығын ескеретін тиімді күрделі келісімшарттар болуы керек. Ғылым саласындағы үздіксіз зерттеулер жүргізу, оқудан тыс жұмыстарға қызығушылық, мекеменің жұмысы, өз қызметінің барлық уақытша кезеңдерінде мұғалімнің өзін-өзі жетілдіруі қажет. Профессор-оқытушылар құрамының қызметі неғұрлым егжей-тегжейлі сипатталса, соғұрлым бұл әрекетті бағалау өте қиын екенін түсіну көрінеді.
Бұл персоналды басқару қызметі үшін де, оның жұмысын бағалау үшін де маңызды мәселе болып саналады. Білім беру жүйесінде болатын барлық өзгерістер педагогтың кәсіби құзыреттілігі, өзін-өзі қамтамасыз етуі және бастамасы дәрежесіне тікелей байланысты. Бүгінгі таңда оларға ерекше талаптар қойылады, өйткені түлектер жоғары экономикалық тәуекелдер жағдайында жұмыс істеуі керек.
Осыған байланысты персоналды басқару жүйесінде мұғалімдердің мотивациялық механизмі маңызды орын алады, ол белгілі бір жолмен пысықталуға міндетті. Орыс профессоры және әлеуметтанушы Герчиков В. еңбектің типологиялық және мотивациялық тұжырымдамасын жасады
Ол жұмысшылардың қызметін және оларды не нәрсеге ынталандыратынын бақылап, осылайша 4 негізгі психотипті анықтады: шебер, аспаптық, жоғары кәсіби, патриоттық.
Сондықтан бірінші міндет-қызметкерлердің қандай түрлерге жататынын анықтау, мекеме үшін тиімділікті арттыру маңызды. Персонал басшысы ол «патриот» пен «кәсіпқой» қасиеттерін біріктіруі керек. «Патриоттар» адамдармен жұмыс істеуге үлкен мән береді: олар байланысуды, сендіруді, пікірталасты, шешім қабылдауды жөн көреді. Бұл қасиеттер тек осы мамандарға қажет. Егер осы белгілерге кәсіпқойлық пен дамуға деген ұмтылыс қосылса («кәсіпқой» белгілері), онда адам білікті болады.
Оқытушылық жұмыс тәрбие мен оқытуға бағытталғандықтан, кейде бұл мұғалім үшін маңызды болып табылатын материалдық емес ынталандыру, оның жетістігінің белгісі болады. Басқаша айтқанда, көшбасшылардың бірі-бұл қажеттілік.
Мұғалімдер үшін мотивтер иерархиясында қауіпсіздікке қол жеткізу — тұрақты жұмыс, әлеуметтік кепілдіктер, тәуекелдің болмауы және ыңғайлы жұмыс аймағы бар екендігі белгілі. Қызмет үшін қолайлы жағдай жасау, қажетті жабдықтармен және ақпараттық ресурстармен қамтамасыз ету өте маңызды. Қарым-қатынас қажеттілігінің факторлары, әділеттілікке қол жеткізу бар.
Мотивацияның моральдық ынталандыру, басқаруға жәрдемдесу, басшылықтың қолайлы қарым-қатынасы, ұжымда қарым-қатынасты қалыптастыру, кәсіби және мансаптық өсу сияқты әлеуметтік-психологиялық әдістері кең таралған. Бұдан кейін әкімшілік әдістер, соның ішінде білім беру мекемесін басқаруды жетілдіру аясында шығатын бұйрықтар мен бұйрықтарды жариялау. Сонымен, үшінші орында сыйақы, қосымша артықшылықтар, жеңілдіктер, біржолғы төлемдер, жеңілдіктер сияқты экономикалық әдістер тұр.
Білім беру ұйымының персоналды басқарудың заманауи жүйесі туралы айтқанда, мұғалімдердің дамуы туралы айту мүмкін емес. Айта кету керек, бұл процестің кейбір әдістері дәстүрлі түрде жоғары деңгейде. Бұл оқытушылар мен басқару қызметкерлеріне арналған циклдік біліктілікті арттыру курстары, көптеген ұйымдарда қалыптасқан тәлімгерлік тұжырымдамасы, оқу орны ішінде, сондай-ақ аудан немесе қала деңгейінде кәсіби әдістемелік бірлестіктердің күштерін жұмылдыру. Басқарушы лауазымдарды ауыстыру үшін кадрлық резервті қалыптастыру тәжірибесі бар. Үлкен маңыздылығы кәсіби шеберлік байқаулары бар. Нашар қалыптасқан және мекеме қызметкерлерін әлеуметтік-психологиялық оқытуды дамытуды талап етеді. Оқытушылар тек жаңа кәсіби технологияларды ғана игермеуі керек. Оқу орнының, педагогикалық ұжымның және білім алушылардың қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге уақтылы ден қою, жеке қасиеттерді дамыту маңызды.
Мұнда эмоционалдық күйдің алдын алу және топтық қызметті ұйымдастыру дағдыларын қалыптастыру бірінші орынға шығады. Оқытушылар үшін дамудың нақты тәсілі студенттермен қарым-қатынаста, материалды жеткізуде және т. б. туындайтын қиындықтарды зерттеу үшін психологпен жеке сабақтар болуы мүмкін.
Басқарудың инновациялық әдістерін ескеретін білім беру ұйымдарында көшбасшының рөлі түбегейлі өзгереді, оның еркіндігі мен жауапкершілік деңгейі артады. Білім беру мекемесінің заманауи басшысы-бұл басқару құзыреттілігінің өзекті деңгейі бар оқытушылар құрамының стратегі немесе лидері. Қазіргі заманғы өзгерістер жағдайында жұмыс істеуге, ұйымның ресурстарын басқаруға, өз мінез-құлқының және топ мүшелерінің мінез-құлқының тиімді стилін қалыптастыруға,білім беру ұйымының табысты қызметін қамтамасыз ету үшін негізгі қызметкерлердің уәждемесі мен даму жүйелерін бақылауды жүзеге асыруға қабілетті.
Ұлт жоспарының 78-қадамын іске асыру аясында Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі жоғары оқу орындарының академиялық басқару дербестігін кеңейтуге бағытталған Заң жобасын әзірледі. Осыған байланысты, еліміздің жоғары оқу орындарына білім берудің барлық деңгейлері бойынша білім беру стандарттары мен талаптарын өз бетінше әзірлеу құзыреті беріледі. Қазақстанның жоғары оқу орындарына тағы қандай артықшылықтар беріледі және Қазақстанның жоғары білім беру жүйесін жақсарту бойынша ЭЫДҰ-ның қандай халықаралық ұсынымдарын ескеру керек, осы жайында толығырақ қарастырайық.
«Білім беру бағдарламаларын ұлттық біліктілік шеңберіне байланыстыра отырып әзірлеу қағидаты енгізіліп жатыр. Ұлттық біліктілік шеңберлері әзірленгенін білесіздер. Енді ұлттық біліктілік шеңбері біліктілік және оқыту нәтижелерін айқындайды. Олар кәсіптік одақпен келісіліп, Ұлттық біліктілік шеңберінде (ҰБШ), Салалық біліктілік шеңберінде және Ұлттық кәсіпкерлер палатасы мен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі аяқтауға жақындап қалған кәсіптік стандарттарда жазылған. Енді жоо-лар біліктілік пен оқыту нәтижелеріне, өздерінің білім беру бағдарламаларын әзірлеу еркіндігіне ие бола отырып, әр түрлі жоо-лардың білім беру бағдарламалары арасында бәсекелестікті бастайды», — деп атап өткен болатын министр.
Бүгінгі таңда ҚР БҒМ білім беру бағдарламаларының тізілімі мен рейтингін жүргізуде және ол жерден нарықта талап етілмейтін және әлсіз бағдарламаларды алып тастайды.
«Біз бәсекелестікті күшейтіп, әлсіз білім беру бағдарламаларын үздіктердің деңгейімен теңестіреміз және жоғары оқу орындарының білім беру бағдарламаларының талап етілуін қадағалап отырамыз. Сәйкесінше, лицензиялау да ауысады. Егер бұрын мамандықтар лицензияланса, енді даярлау бағыттары лицензияланады, олардың ішінде білім беру бағдарламалары тізілімге енгізілуі тиіс. Бұл әлемдік практика және жоо-ларға академиялық еркіндік берудің базалық қағидаты. Кадрларды даярлаудың мұндай механизмі түлектердің халықаралық мобильдігіне де ықпал етеді. Осы мақсатта бүгінде жоғары оқу орындары өздерінің білім беру бағдарламаларын халықаралық аккредиттеу агенттіктерінде аккредиттеген. Осының барлығы бір логикалық көрініс табуда», — деген болатын Ерлан Сағадиев үкімет сағатында.
Сонымен қатар, студентерге екі бағыттар бойынша бір реттік жеке оқу ізін құру құқығы беріледі: major (пәнді тереңінен меңгеру) және minor (пәнді қосымша меңгеру).
Пәнді қосымша меңгеру minor, мысалы, физика студенттері өз білімдерін құқықтану, ал экономистер АКТ (ақпараттық коммуникация технологиясы), құқық немесе маркетингті меңгеру арқылы өз білімін жетілдіре алады. Бұл халықаралық тәжірибе және ол пәнаралық білім беруді жаппай енгізуге мүмкіндік береді.
Министрліктен атап өткендей, бұл қазіргі таңда педагогикалық мамандықтар бойынша тәжірибе жүзінде бар. Сонымен қатар, бұл барлық мамандықтарға кең ауқымда таралатын болады.
ЭЫДҰ халықаралық ұйым, ол 35 мүше мемлекетті біріктіреді, тәжірибе алмасуға және түрлі салалардағы ортақ проблемалардың шешімін табуға мүмкіндік беретін мемлекеттік басқару алаңы болып табылады.
ЭЫДҰ білім беру және дағды директораты Томас Веко өз ұсынысын академиялық кеңейту және оқу орындарының өзін-өзі басқару бойынша халықаралық стандарттар мен өз ұсыныстарын атап өтті.
Ол білім беру саласындағы миссиялардың сан алуандылығын қарастыруды ұсынып отыр. Мысалы, оқу орындарының 3 түрлі классификациясын енгізу ұсынылуда: педагогикалық, зерттеу және тәжірибелік бейімделген. Ал, қаржыландыру мәселесі білім беру мен ғылым саласында ең маңызды мәселе болып қала беруде.
ЭЫДҰ әдістері мен білім беру жөніндегі директораттың ақпараты бойынша ҚР БҒМ институционалдық дербестікті енгізу мақсатында білім беру бағдарламаларына бақылау мен бақылаушы кеңестерді іске қосты. Алайда, шешілмеген 4 проблема бар:
− ЖОО-ларды қаржыландыру саласындағы аса көп бақылау;
− Шектеулі академиялық дербестік ЖОО-дағы шығармашылықты, бастамашылдықты, жауапкершілікті төмендетеді;
− ЖОО-лардың әлсіз ұйымдастыру дербестігі.
ЭЫДҰ басқару икемділігі мен орталықсыздандыруды кеңейту үшін институционалдық басқаруды күшейтуді ұсынады.
Оған қоса, мемлекеттік ЖОО-ларда құқықпен жұмыс істейтін корпоративтік органдар құру ұсынылды:
− ЖОО ректорын таңдау,
− ЖОО-ның жалпы жұмыстарын басқару,
− ЖОО нәтижелігі мен дамуын қолдау.
Халықаралық талаптарға сәйкес, жоғары білім берудегі жеке және мемлекеттік мақсаттарды нақты анықтау өте маңызды, әрбір секторда өзіндік саяси идеяға сай басқару әдістерін жүзеге асырған жөн.
ЖОО-ларға еркін басқаруды ұсынып, жеке ЖОО-лардың жұмысына араласпаған жөн.
Қазақстанда 130-ға жуық ЖОО бар. ЖОО бітіріп кеткен кадрдың біліктігіне өзі жауап беруі керек. Еркін басқару нәтижесінде барлық жоғары орындар заманауи жағдайда өз қаражатын біліктілікті арттыру, жаңа қондырғыларды сатып алу, шетелдік оқытушыларды шақыртуға жұмсауы керек.
Әдебиет:
- Управление персоналом в образовательном учреждении // Журнал «Управление школой» [Электронный ресурс]. 2016. № 5 (595). URL: http://upr.1september.ru/view_article.php?ID=201000404 (дата обращения: 30.04.2019)
- Мальцева Т. И. Система управления персоналом образовательного учреждения // Проблемы и перспективы развития образования: материалы II Международной научной конференции. Пермь: Меркурий, 2012. С. 43–44.
- Петрушкевич Н. В. Инновационная практика управления общеобразовательной организацией // Молодой ученый. 2018. № 2. С. 133–140.
- Strateggy2050.kz
