ХХІ ғасырдағы мектеп жасына дейінгі балалардың мерекелік-ойын мәдениеті әр ғылым салаларындағы теоретиктер мен практиктердің (Л. И. Божович, Л. А. Венгер, Л. С. Выготский, Л. С. Кудинова, В. В. Медведенко, С. Л. Рубинштейн, В. А. Сластелин, Д. Б. Эльконин және т. б.) назарын аударатын қоғамның көп қырлы құбылысы ретінде дәйектеледі. Олар өз еңбектерінде мектеп жасына дейінгі балалардың мерекелік-ойын мәдениеті қоғамның субъектісі ретінде жеке адамның рухани-адамгершілік саласын қалыптастырып, айналасындағы әлемді өзгертетінін, қарым-қатынас қуанышын көтеретінін, ал мерекелердің өзі елдің тарихы мен мәдениетін, белгілі бір этникалық топ менталитетінің ерекшеліктерін жеткізетінін атап өтті.
Көптеген жұмыстар мектеп жасына дейінгі балалардың мерекелік-ойын мәдениеті мәселесіне және ойын технологиясының тәрбиелік мүмкіндіктерін зерттеуге арналған. Д. Б. Элькониннің пікірінше, ойын адамның іс-әрекетін көрсететіндігі соншалықты, адамдар арасындағы қарым-қатынас нормалары айқындалатын әлеуметтік мәселелер байқалады. К. Д. Ушинский ойын мазмұнынын баланың жеке басын тәрбиелеуге әсері тұрғысынан негіздеді. Л. С. Выготский, А. В. Запорожец, С. Л. Рубинштейн және т. б. пікірлеріне сәйкес, мектеп жасына дейінгі бала психикасындағы ойынның арқасында тұлғаның құндылыққа бағдарланған қасиеттерін қалыптастыруға ықпал ететін өзгерістер болады. Бұл балалардың болашақта жаңа, жоғары, даму сатысына көшуге мүмкіндік береді. И. М. Сеченов ойынды физиология тұрғысынан қарастырды, бұл ғалымның сезімді қалыптастырудағы ойынның маңыздылығын негіздеуге мүмкіндік берді. Оның пікірінше, ойын тәжірибесі баланың санасында терең із қалдырады. Өйткені ересектердің іс-әрекеттерін, олардың жеке қасиеттеріне еліктеу және көшіру балада үлкендермен ортақ қасиеттердің қалыптасуына әсер етеді [1, 211–212 бб.].
Ян Амос Коменский ойынды баланың табиғаты мен бейімділігіне сәйкес келетін жұмысының маңызды түрі деп санады: ойын баланың маңызды ақыл-ой жұмысы болып табылады, ойында баланың барлық мүмкіндіктері дамиды, әлем туралы идеялар шеңбері кеңейіп, байытылады, сөйлеу дамиды; жалпы ойындарда бала құрдастарымен жақындасады. Мектепке дейінгі білім берудегі балалардың адамгершілік санасының негіздерін қалыптастыру тұжырымдамасын қалыптастырудың педагогикалық алғышарттары болып табылады: балалардың адамгершілік тәрбиесінің мүмкіндіктері мен ерекшеліктері туралы көзқарастар жүйесін айқындайтын маңызды ғылыми және ғылыми-әдістемелік идеялар, көзқарастар мен тұжырымдамалар; мектеп жасына дейінгі балалардың моральдық білімді игеруі, мінез-құлық нормалары мен ережелері туралы идеяларды қалыптастыру; адамгершілік сезімдер мен эмоцияларды, адамгершілік қатынастарды, адамгершілікке бағытталған іс-әрекеттерді дамыту; осының негізінде тиісті педагогикалық қызметтің мазмұнын, құралдарын, тәсілдерін, әдістерін таңдау.
Балалар ұжымы — жеке тұлғаны қалыптастыруға және оның әрбір мүшесінің дербестігін дамытуға ықпал ететін жоғары адамгершілік және эстетикалық тәрбиелейтін қоғамдық қатынастар, қызмет және қарым-қатынас жүйесі құрылатын балалар тобы. Ұжым балаларға мыналарды ұсынады: қарым-қатынас пен өзін-өзі таныту қажеттіліктерін қанағаттандырады; бай эмоционалды тәжірибе береді; мінез-құлық тәжірибесін береді, бұл оның кейінгі жылдарда әлеуметтік құндылықты иеленуде өте маңызды; өзін-өзі тану, қадірі мен мәселелерін білу үшін басқалармен қарым-қатынас және өзара әрекеттесу арқылы шарттар жасайды [2].
Ойын технологиялары белгілі бір нәтижеге қол жеткізуге, атап айтқанда рухани-адамгершілік құндылықтарды игеруге, әлеуметтік рөлдерге бағытталуымен сипатталып, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыруға ықпал жасайды. Мектеп жасына дейінгі балаларды белсенді шығармашылық іс-әрекетке тартатын, олардың құндылық-бағдарлау саласына тиімді әсер етуге мүмкіндік беретін тәрбие процесінің бөлігі ретінде ойын технологияларын дұрыс таңдау өз нәтижесін береді. Балалар ойын технологиялары арқылы рухани-адамгершілік бағдарлау үшін жеткілікті білім алады.
Алғыс білдіру
Ғылыми-зерттеу жұмысы «Болашақ» Ғылыми-зерттеу институты жанындағы «Кіші жастағы оқушыларға білім беру» ғылыми-педагогикалық зерттеу орталығының «Мектепке дейінгі ұйымдарда ойын технологиясын қолдану ерекшеліктері» университетішілік жобасы шеңберінде орындалып, университет құрылтайшысының қаржыландыруымен жарық көрді.
Әдебиет:
- Мангер Т. Э. Формирование духовно-нравственной культуры дошкольников средствами празднично-игровых технологий в системе непрерывного воспитания // Филологические науки. Вопросы теории и практики. — 2016. — № 9(63): в 3-х ч. — Ч. 3. — C. 211–213.
- Кричигина Е. В. Формирование нравственных качеств через игру. Картотека игр // [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://nsportal.ru/detskiy-sad/raznoe/2016/09/06/formirovanie-nravstvennyh-kachestv-cherez-igru-kartoteka-igr
