Калит сўзлар: инглиз тили, ўқишдаги муаммолар, масофавий таълим.
Ключевые слова: английский язык, трудности обучения, дистанционный метод.
Инглиз тили инсон учун жуда муҳимдир, аммо уни ўрганишнинг ҳар қандай усули, шу жумладан масофадан ўқитишнинг бир қатор камчиликлари ва қийинчиликлари мавжуд. Дарсларни режалаштиришда улар ҳисобга олиниши керак. Бугунги кунда ўз фарзандига инглиз тилини ўқитиш бўлган ота-оналар сони кундан кунга кўпайиб бормоқда. Буни ушбу тилнинг халқаро эканлиги билан осонликча тушуниш мумкин. Инглиз тилини ўзлаштирган ҳар бир киши дунёнинг деярли барча мамлакатларида озми-кўпми фикрларини тушунтира олади. Бу тил Европанинг расмий тили ва бутун дунёнинг асосий техник тили бўлиб, Ўзбекистон ёшлари учун ҳам муҳимдир. Шу каби сабабларга кўра ўрганиш жуда муҳим ва устувор аҳамиятга эга. Талабаларни масофавий тарзда ўқитиш ижобий ва салбий оқибатларга олиб келади. Ушбу таълим турида болалар кўпинча уйда бўлишади. Бу шуни англатадики, улар инглиз тилини ўрганиш учун маълум бир жойга чиқишлари шарт эмас. Улар аллақачон ўзлари учун қулай бўлган муҳитда ўрганишлари мумкин, эҳтимол улар бошдан кечиришлари мумкин бўлган баъзи ташвишларни камайтиради. Унинг қулайлиги кўпчилик учун катта фойда келтирса-да, талабанинг инглиз тилини ўрганиш ва тўлиқ англаш имкониятларини пасайтириши мумкин бўлган муаммоларни келтириб чиқаради.
Айни вақтда атрофимиздаги дунё инсонга инглиз тилини ўрганиш учун турли хил воситаларни тақдим этмоқда. Турли хил усулларда ўқитадиган ва уни уйда ўтириб, топшириқларни бажарган ҳолда ўзлаштириш имкониятини берадиган кўплаб мактаблар мавжуд. Бироқ, аксарият одамлар учун маълумотни тақдим этиш қулайлиги ва турли хил воситаларга қарамай, чет тилини ўрганиш жуда узоқ ва оғриқли жараён бўлиб қолмоқда. Кўпинча, одамлар тегишли қобилият ва кўникмалар этишмаслигини айтиб, қўшимча таълимдан бош тортадилар. Бу бунчалик эмас. Ҳар қандай инсон ҳеч бўлмаганда битта тилни — ўз тилини ўрганганлиги сабабли чет тилини ўрганиши мумкин. Биргина савол — маълумотни тўғри тақдим этиш ва самарали ўқитиш тизими [3].
Замонавий дунёда инглиз тилининг аҳамияти
Тил ахборотни бир кишидан бошқасига узатишнинг энг муҳим воситаларидан биридир. Усиз бутун инсоният жамиятининг мавжудлиги ва ривожланиши умуман имконсиз бўлиб қолади. Шу билан бирга, давлатлар ўртасидаги халқаро алоқаларнинг замонавий кенгайиши ва сезиларли ўзгариши, шунингдек, кундалик ижтимоий ҳаётнинг аксарият соҳаларини миллатлаштириш инглиз тилини инсон ҳаётининг ҳар қандай жабҳасида доимий талабга айлантиради. Ҳозирги кунда у бутун инсоният жамиятининг ижтимоий-иқтисодий ва илмий-техник тараққиётининг энг муҳим омилларидан бирига айланмоқда. Бундай жиҳатлар инглиз тилининг умумий таълим интизоми сифатидаги мавқеини ва уни ўрганиш мотивациясини сезиларли даражада оширади [2].
Ўқитишга замонавий ёндашу
Замонавий таълимни ривожлантириш йўналиши ўқувчининг шахсияти, унинг ижодий ва билим қобилиятларини ривожлантиришга, шунингдек, мактаб ўқувчилари учун ҳозирги вақтда мавжуд бўлган энг яхши таълимни олиш учун чуқур шахсий мотивлар ва рағбатлантиришни шакллантиришга йўналтирилган бўлиши керак. Шу билан бирга, асосий вазифалардан бири бу ўқувчиларда билим олиш истаги ва ушбу жараёнда тизимли машғулотларни шакллантиришдир. Ушбу ёндашув атрофдаги оламни ташқи ёрдамисиз билишга қодир бўлган мустақил шахсни тарбиялашга имкон беради. Худди шу нарса инглиз тилини билишни истаган катталар билан ҳам боғлиқ. Замонавий техник усуллар ҳар қандай талабага Интернетда мавжуд бўлган барча керакли материалларни топишга имкон беради ва керакли эътибор ва қатъият билан уларни пухта ўрганади. Ўқитувчига фақат талаффузни қўйиш ва асосий грамматик қоидаларни тушунтириш керак бўлади. Қолган талабалар мустақил равишда ўзлаштиришга қодир [4].
Тилни масофадан ўқитишда юзага келиши мумкин бўлган асосий муаммолар
Масофавий ва бошқа йўллар билан чет тилларини ўрганишда кўпчилик талабалар янги билимларни ўзлаштиришларига халақит берадиган шу каби муаммоларга дуч келишади:
- Психологик оғирлик — ҳар қандай тилни ўрганишда энг кўп учрайдиган муаммолардан биридир. Бу талаба ўзига жуда мақсадлар қўйганини англатади. У мақсадли тилда қандай қилиб мукаммал гапиришни ўрганишни хоҳлайди. Акцендан халос бўлиш ва хатосиз ёзиш. Айтиш жоизки, ноёб тил эгаси уни тўғри ишлатиши ва хатосиз ёзиши ҳаммамизга маълум. Кўпчилик ўз тилининг грамматикасини яхши билмайди, лекин баъзи сабабларга кўра улар ўрганилаётган хатолардан қочишга мойил. Талабатовушларни, ҳарфларни ва дифтонгларни тўғри талаффуз қилишга интила бошлайди, бу кўплаб инглиз қўшиқларини тинглашга ва филмларни таржимасиз билимларини оширмасдан томоша қилишга олиб келади. Ахир, одам акцент ва жаргонларнинг кўплиги сабабли филмда нима деяётганини шунчаки тушуна олмайди. Айнан шу ёндашув туфайли тилни билмаслик мажмуаси ва уни ўрганиш учун зарур кўникма ва малакаларнинг этишмаслигига бўлган ишонч ривожлана бошлайди. Ушбу муаммони ҳал қилиш учун талаба фақат инглиз тилида сўзлашувчи практика бўйича ўқитувчининг юқори малакали ёрдамига муҳтож. Бироқ, «гаплашадиган» инглиз тилини ўргатадиган ўқитувчилар жуда кўп эмас, айниқса кичик шаҳарларда. Ушбу холатда талабага замонавий техник усуллар ёрдамига келади, бу масофадан туриб ўқитиш имкониятини ҳақиқатга айлантирди. Бугун сиз Скайп видео чат дастури орқали курсларга рўйхатдан ўтишингиз ва инглиз тилини керакли даражада ўрганишингиз мумкин.
- Грамматика — бу асосий тўсиқлардан биридир. Гап шундаки, бу шубҳасиз бажарилишини талаб қиладиган жуда оғир тузилишдир. Тилни ўрганишни бошлаганда ўқитувчи ҳар доим ўқувчиларига грамматика қоидаларини тушунтиришга ҳаракат қилади. Бироқ, охир-оқибат айнан улар айнан шу нарса бўлиб, тил ўрганишни қизиқиш ва жозибадорлигини йўқотади. Муаммонинг ечими — ўқитувчи керакли қоидаларни юмшоқ ва тушунарли ўйин шаклида пухта тайёрлашдир. Ушбу ёндашув талабаларга асосий грамматик қоидаларни чуқурроқ англаш ва уларни осонроқ ўзлаштиришга имкон беради. Бундан ташқари, ўз ўқувчисини масофадан туриб ўқитишда ўқитувчи дарсни қизиқарли ва эсда қоларли қиладиган турли хил интерактив воситаларни тайёрлаши мумкин.
- Диққатнинг тарқалиши — қизиқишни йўқотиш одамнинг инглиз тилини ўрганишни тўхтатиши мумкин бўлган энг муҳим сабаблардан биридир. Бу, айниқса, масофавий ўқитишда сезилади. Бундай ҳолда, талаба ўқитувчининг психологик босимини сезмайди ва у ўзи учун авторитет бўлишни тўхтатади. Натижада, қизиқиш пасаяди ва талабанинг дарсда бўлганлиги ёки уни бутунлай ўтказиб юборганлиги муҳим эмас. Бир неча соат ичида унга берилган барча маълумотлар жуда кам ассимиляция фоизига эга бўлади. Бу шунчаки вақтни беҳуда ўтказади. Ҳар бир аниқ талаба учун қизиқарли маълумотларни танлаб, ушбу муаммони алоҳида ҳал қилиш керак. Ўқитувчи ҳам, талаба ҳам ҳар қандай йўл билан мазмуни талабага қизиқ бўлмаган китоблар, филмлар ва аудио дарслардан воз кечишлари керак. Инглиз тилини ўрганиш учун жуда яхши ёрдамчи сюжети кўпчилик учун қизиқ бўлган классик детектив ҳикоялар бўлиши мумкин. Бундан ташқари, Интернетда сиз талабнома берувчининг дидига мос келиши мумкин бўлган жуда кўп турли хил янгиликлар ва иншолар топишингиз мумкин.
- Таржима қилинган тилда фикрлаш — Янги тилни ўзлаштиришдаги яна бир муҳим тўсиқ шундаки, кўпчилик одамлар она тилида фикр юритадилар ва шундан кейингина сўзларни чет тилига таржима қиладилар. Шундан сўнг, одатда улар айтаётганларини ўзлари биладиган грамматика қоидалари билан таққослайдилар ва барча ҳаракатларидан сўнг олинган жумлани талаффуз қиладилар. Ушбу ёндашув инсон учун ниҳоятда чарчатади ва унинг фикрлашини катта даражада секинлантиради. Вазиятдан чиқиш йўли — барча босқичларни ўтказиб юбориш ва дарҳол таржима қилинган тилда фикрлаш одатини ривожлантириш. Аслида, ушбу ёндашув инглиз тилини тез ўрганиш учун ягона тўғри йўлдир. Болалар ана шу тарзда ўз она тилларини ўрганадилар. Улар ҳеч қандай грамматик қоидаларни билишмайди ва хато ва хатолар орқали нарсаларни тўғри бажаришни ўрганишади. Тўғри нутқ назариясининг ўзи улар томонидан кейинроқ ўрганила бошлайди. Янги тилни ўрганишда энг муҳим нарса грамматик қоидалар назарияси эмас, балки шахслараро мулоқот амалиётидир. Талаба ҳар доим она тили билан гаплашишни ўрганишга интилади, қоидалар ва ҳужжатларни тўлдирмайди. Ҳар бир ўқитувчи бу ҳақда билиши ва ҳар қандай йўл билан ўз шогирдига ёрдам беришга интилиши керак.
- Тинглаш — талаба учун инглиз тилидаги нутқни қулоқ билан тушуниш жуда қийин, айниқса, агар у сўзлашув тилида бўлса, сўз ва жаргон билан тўлдирилган бўлса. Одатда, бу ҳолда талабалар қандайдир аҳмоқликка тушиб, мавзуга бўлган қизиқишни бутунлай йўқотадилар. Шуни таъкидлаш керакки, бу ҳолат ваҳима учун умуман сабаб эмас. Кўпинча, ҳатто она тилида сўзлашувчилар ҳам ҳар доим ҳам суҳбатдошини тўлиқ англай олмайдилар. Тинглаш муаммоси инглиз тилидаги рус ёки ўзбек тилидаги субтитрлар билан турли хил филмларни тинглаш ва томоша қилишнинг ажойиб амалиёти билан ҳал қилинади. Ушбу ёндашув инсон миясида оғзаки сўзни тезкор таржимаси билан ўзаро боғлашга имкон беради, бу унинг ёдлашини ўн баравар яхшилайди ва сўз бойлигини сезиларли даражада кенгайтиради [1]
Замонавий инглиз тили дунёдаги турли миллат вакиллари учун энг муҳим алоқа воситаларидан биридир. Бундан ташқари, бу халқаро бизнес ҳужжатларининг умумий қабул қилинган тили. Бу ҳамма ўрганиши учун амалда зарурият туғдиради.
Адабиёт:
- Гибатова В. Ю. Чет тилни ўрганишда тил қийинчиликлари [Электрон ресурс] // «Очиқ дарс» педагогик ғоялар фестивали. — 2014.
- Агар сиз инглиз тилини ўрганишдан чарчаган бўлсангиз... [Электрон ресурс] // Инглиз тилини ўргатиш. — 2014.
- Чет тилни ўрганишнинг асосий муаммолари [Электрон ресурс] // Курск вилояти «Ахборот-таҳлил маркази»
- Инглиз тилини мустақил ўрганиш [Электрон ресурс] // Инглиз тилини ўрганиш. — 2014.
