Жаһандану үдерісі мықтап енген дәуірде өмір сүріп жатқан ұрпақ үшін ағылшын тілін оқып үйренудің көп жағдайда мақсат не міндетке айналып отырғаны жасырын емес. Сондықтан, ағылшын тіліндегі лингвомәдени ен таңбаға ие бірліктердің астарындағы аялық білімдердің мәдени кодын аша отырып, оларды ана тіліндегі құбылыстармен салғастыра отырып үйренудің жақсы нәтижеге жеткізетіні анық.
Қазақ және ағылшын тілдеріндегі прецедент мәтіндердің тасасында тұрған кодтарды ашып, олардың мазмұнындағы ұлттық құндылықтарды сипаттайтын мәдени, танымдық, аялық ақпараттармен танысу тіл үйрену үдерісін жеңілдетіп қана қоймай, әрбір тілдік ұжым мүшелерінің өздеріне ғана тән, қайталанбайтын дүние бейнесінің ерекшеліктерін терең ұғынуға себін тигізеді, мәдениетаралық комуникацияның тезірек өрбуіне жағдай жасайды. Осындай прецедент мәтіндердің қатарында мифологиялық танымнан туған фразеологиялық тіркестер де бар. Өйткені, ұлттың рухани мәдениетінің ажырамас бөлігі болып саналатын мифтер — тілдік қауымдастық мүшелерінің өзін қоршаған орта туралы жинаған ақпараттарының көрінісі.
Ағылшын тілінде өздерінің төл мифтік образдарымен байланысты тұрақты тіркестермен қатар, ежелгі грек аңыздарынан келген фразеологизмдер де көптеп кездеседі. Солардың кейбіріне тоқталайық. Мәселен, өнбейтін, бітпейтін шаруаны меңзеу мағынасында қолданылатын The cask of Danaides (сөзбе-сөз ауд.: «Данаидтар бөшкесі») тұрақты тіркесінің шығу тегіне үңілсек, грек мифологиясындағы әке жарлығы бойынша жұбайларын өлтірген Данай патшаның қырық тоғыз қызының, құдайлардың қаһарына ұшырап, мәңгілікке Аида жер асты патшалығында түбі жоқ бөшкелерге су құю үкіміне кесілгені туралы ақпаратпен кезігеміз [1, 131 б.].
Cassandra warnings тұрақты тіркесіндегі ежелгі грек мифологиясының тағы бір кейіпкері Кассандраның образы жалқыдан жалпы есімге айналып, жамандықтың жаршысы деген мағынаны білдіреді (сөзбе-сөз: «Кассандраның ескертпелері»). Түрлі нұсқада айтылатын бұл аңыздың астарында Аполлоннан көріпкелдік қасиетті сыйға алған Кассандра, онымен көңіл жарастырмағаны үшін қарғысты қоса арқалап, жұрттың сенімінен айрылған деген дерек бар. Сондықтан, оның болжамдарына ешкім сенбей, қауіп-қатерден сақтандыру үшін айтқан ескертулерін елемейтін болған. Алайда, оның болжамдарының дәл келетіні соншалық, ақырында образы жамандықтың жаршысына айналған [2, 10 б.].
Белгілі бір іс-әрекетпен айналысам деп басы бәлеге душар болу, бітпейтін дауға қалу деген мағынада қолданылатын Pandora's box (сөзбе-сөз ауд.: «Пандора жәшігі (құтысы)») фразеологизмінің этимологиясы да грек мифологиясымен байланысты. Мыс.: You have no idea what kind of Pandora`s box you are opening (сөзбе-сөз: Қандай Пандора жәшігін ашып жатқаныңды білмейсің ғой).
Қазақ тіліндегі бір қиыншылықтан кейін екіншісіне тап болуды сипаттаудағы Қайда барсаң да Қорқыттың көрі , бір нәрсені уайымдау мағынасындағы Асан қайғыға салыну , сараңдардың образын сомдаудағы Қарынбайдай сараң т.б. сияқты тұрақты тіркестердің де шығу тегі мифтік таныммен байланысты екені белгілі.
«Надан халықтар әйел бала туғанда, әлсіреп, талса, оны албасты басты деп түсінетін» (Ы. Алтынсарин) [3, 41 б.] деген мысалдан көбіне қарғыс түрінде қолданылатын албасты (әбілет, қара) басты (басқыр, басқан) тіркесінің де төркінін мифтік санадан табамыз. Албастының астарына үңілсек, «Албасты әдетте ұзын жалбыраған шашы бар құбыжық бейнелі әйел кейпінде бейнеленеді.... Албасты өзеннің жағасында, көлшіктің маңайында өмір сүріп, шашын тарап отырады....Албасты жаңа туған баланың жүрегін, бауырын ұрлап, суға жетуге ұмтылады.... Албастының жылқы малына көңілі ерекше, түнде оны мініп жүреді, жалын өріп тастайды деген аңыз әңгіме халық арасында көп тараған [4, 37 б.] — деген мағлұмат аламыз. Жоғарыда келтірілген мысалдардағыдай тұрақты тіркестердің астарына жасырылған мәдени кодты шешу, тіл үйренушілердің қызығушылығын оятып, танымын кеңейтіп, сөздік қорын молайтуға оң әсерін тигізетін маңызды әдіс болып саналады.
Алғыс білдіру
Ғылыми-зерттеу жұмысы «Болашақ» Ғылыми-зерттеу институты жанындағы «Руханият» ғылыми-зерттеу орталығының «Қазақ және ағылшын тілдеріндегі прецедент мәтіндердің астарындағы аялық ақпараттардың ұлттық сипаты» тақырыбындағы университетішілік жобасы шеңберінде орындалып, университет құрылтайшысының қаржыландыруымен жарық көрді.
Әдебиет:
- Кунин А. В. Англо-русский фразеологический словарь. — М.: Рус. яз., 1984.
- Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей: Первое послереволюц. изд. на основе пер. В. Модестова и чл. О-ва клас. филологии и педагогики Ф. Гельбке [и др.: В 3 т.]. — М.: Олма-Пресс, 2001.
- Кеңесбаев І. Фразеологиялық сөздік. — Алматы: Арыс, 2007. — 800 б.
- Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. — Алматы: DPS, 2011.
