Maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarning boshlang'ich maktabdagi faoliyati muvaffaqiyatli bo'lishi uchun zarur bo'lgan xatti-harakatlar, ko'nikmalar va bilimlarni namoyish etish darajasiga qo’yiladigan talablar tahlil qilinadi.
Kalit so ’ zlar : Ijtimoiy-hissiy rivojlanish, nutqiy rivojlanish, jismonan yetuklik, bilish qobiliyatlari, xohish-istak, ehtiyojlar.
В статье анализируются требования к уровню демонстрации поведения, навыков и знаний, необходимых дошкольникам для успешной учебы в начальной школе.
Ключевые слова: социально-эмоциональное развитие, речевое развитие, физическая зрелость, когнитивные способности, желания, потребности.
Maktabga tayyorgarlik deganda bolaning boshlang'ich maktabdagi faoliyati muvaffaqiyatli bo'lishi uchun zarur bo'lgan xatti-harakatlar, ko'nikmalar va bilimlarni namoyish etish darajasi tushuniladi. Bularni to'rt toifaga ajratish mumkin: ijtimoiy va hissiy rivojlanish, og'zaki nutqni rivojlantirish va oldindan bilish qobiliyatlari, og'zaki matematikani rivojlantirish va matematikadan oldingi ko'nikmalar va umumiy bilim. Ixtisoslashgan maktablar, bolalar bog'chasi va birinchi sinflarda akademik talabga javob beradigan o'qish va matematikani o'qitishni joriy qilish vaqtiga ko'ra farq qilishi sababli, quyida tavsiya etiladigan ko'nikmalar va odatlar maktabgacha va bolalar bog'chasi yillarida maksimal darajaga erishish uchun asos bo’luvchi omillardir.
Maktabga chiqishga tayyor bo'lgan bola sinf mashg'ulotlarida munosib ishtirok etish va o'zlashtirish uchun ijtimoiy va hissiy yetuklikni rivojlantirishi kerak. Bu yetarli darjada ovqatlanish va salomatlikni talab qiladi. Shuningdek, eshitish yoki nutqdagi har qanday nuqsonlarni iloji boricha kamaytirish kerak deganidir. Jismonan yetuklik ham muhim ahamiyatga ega, shu bilan birga u ijtimoiy va hissiy rivojlanish bilan o'zaro bog'liqdir. Masalan, bola o'zining hojat bilan bog’liq ehtiyojlarini o'z nazorati ostida qondira olishi kerak. Shaxsiy buyumlariga g'amxo'rlik qilish, aniq xavf-xatarlardan saqlanish, o’z kiyimni mustaqil kiyish va yechish qobiliyatini rivojlantirish kerak bo'lgan o'z-o'ziga yordam berish xatti-harakatlari, muammolarni tan olish va ularni hal qilish strategiyasini sinab ko'rish, o'z xohish-istaklari, ehtiyojlarini yetkaza olishi kerak.
O'z-o'ziga yordam berishdan tashqari, bola tegishli guruhga yo'naltirilgan ijtimoiy xulq-atvor va sinfdagi o'zini tutishini ham ko'rsatishi kerak. U ota-onadan ayri holda, maktab xodimlarini qabul qilishi kerak. O’quvchi his-tuyg'ularini ifoda etish uchun mos vositalarni o'rganishi va guruh ichida shaxs rolini to'g'ri bajarishi kerak. Bunga boshqalarga va ularning buyumiga hurmat ko'rsatish, birgalikda o'ynash, almashish va navbatchilik qilish kiradi. O’quvchi tengdoshlarning o'zaro munosabatlarini qo'llab-quvvatlashi kerak, va bu zarurat tug'ilganda o'zini himoya qilib, tajovuzsiz bajarishi kerak. Bola mustaqil ravishda ham, guruh bilan ham o'ynashi kerak. Zarur bo'lganda, u tengdoshlarning harakatlariga taqlid qilishi kerak, masalan, saf tortish va kutish. Shuningdek, u yangi narsani sinab ko'rishga tayyor bo'lishi kerak, hamda sinf qoidalariga, shu jumladan ovozli boshqaruvga rioya qilishi kerak. U ogohlantiruvchi so'zlarga javob berishi kerak (masalan, «Yo'q«, «To'xta») va og'zaki mulohazalar berilganda xatti-harakatlarini o'zgartirishi kerak.
Va nihoyat, bola vazifalar bilan bog'liq xatti-harakatlarni muvaffaqiyatli bajarish uchun yetarlicha yetuk bo'lishi kerak. Bunga vazifa uchun zarur bo'lgan materiallarni topish, materiallarni ushlab turish va boshqa o'quvchilarga xalaqit bermasdan bajarish kiradi. Mashg'ulot davomida o'zining «o'z makonida» qolishi, mashg'ulotlar davomida tegishli vaqt (masalan, o'n besh daqiqa) davomida minimal ko'rsatmalar va o'qituvchilar nazorati ostida ishlashi va topshiriqni o'z vaqtida (bir soat ichida) qoniqarli bajarishi kerak. Agar yordam kerak bo'lsa, bola tengdoshlaridan yoki o'qituvchidan tegishli tarzda yordam so'rashi kerak (masalan, qo'lini ko'targan holda). Shuningdek, u keyingi ishlarga o'tishda materiallarni almashtirishi, o’z joyini «tozalashi» va sinf tartib-qoidalariga amal qilishi kerak.
Empirik tadqiqotlar shuni isbotladiki, aksariyat bolalar yuqori darajadagi bilimga tayyor bo'lishadi, tengdoshlari bilan muvaffaqiyatli muloqot qilishlari va tajovuzkorlikni nazorat qilishlari mumkin; ammo, ular o'qituvchisi bilan hamkorlik aloqalarida va o'z fikrlarini bildirishda qiynaladilar. An'anaviy va rivojlanish yondashuvlarining maktabga tayyorgarlik natijalarini taqqoslash shuni ko'rsatdiki, rivojlanish yondashuvi bilan maktabgacha tarbiya muassasalarida qatnashgan bolalar maktabga tayyorgarlikning yuqori darajasini ko'rsatdilar: ular yordam so'rashga, o'zlarining ijodiy niyatlarini tengdoshlari bilan muvofiqlashtirishga va ularga hamdard bo'lishga qodir. Ularning o'z-o'zini anglashlari an'anaviy yondashuv ostida ta'lim olgan tengdoshlariga qaraganda kattaroqdir. Shuningdek, ular maktabga ko'proq ixtiyoriy tayyorligini namoyish etadi. Shu bilan birga, maktabgacha ta'lim muassasalariga an'anaviy yondashuv bilan kelgan bolalar og'zaki-mantiqiy fikrlashning yuqori darajasini namoyish etdilar.
Xulosa qilib aytganda, sinfda qatnashish va o'qishga ijtimoiy va hissiy jihatdan tayyor bo'lish uchun bola sinf tartibini o'rganishi va o'qituvchilar ko'rsatmalariga muvofiq ravishda bajarishi kerak. Bola guruh faoliyatiga tegishli e'tiborni qaratishi, mashg'ulotlardan saboq olishi, tanlov qilishi va olgan bilimlarini kelajakdagi faoliyatiga umumlashtirishi kerak.
Adabiyotlar
- Barbarin, O.A., Early, D., Clifford, R. et al. (2008). Parental conceptions of school readiness. Early Education and Development, 19(5), 671–701.
- Belsky, J., Bakermans-Kranenburg, M. & Van IJzendoorn, M. (2007). For better and for worse. Current Directions in Psychological Science, 16, 300–304.
- Berry D, Blair C, Urasche A, Willoughby M, Vernon-Feagans, et al. Child care and resting cortisol across early childhood: Context matters. Dev Psychol. 2014;50:514–25
- Bierman KL, Domitrovich CE, Nix RL, Gest SD, Welsh JA, et al. Promoting academic and social-emotional school readiness: the Head Start REDI program. Child Dev. 2008a;79(6):1802–17
