Қазіргі заманғы мұнай өндіруге тән құрылымдық ерекшелігі, негізінен, алынуы қиын ауыр және тұтқырлығы жоғары мұнайды қамтитын шикізат ресурстарының әлемдік құрылымындағы үлесінің артуы болып табылады. Сол тұтқырлығы жоғары кен орындар туралы толықтай түсіндірілуі.
Кiлттiк сөздер: мұнай, тұтқырлық, парафин, кен орын.
Характерной структурной особенностью современной нефтедобычи является, в основном, увеличение доли сырьевых ресурсов в мировой структуре, включающей трудно добываемую тяжелую и высоковязкую нефть. На этой статье подробно рассказывается о месторождениях с высокой вязкостью.
Ключевые слова: нефть, вязкость, парафин, производительность.
Әлемде қазіргі заманғы мұнай өндірудің құрылымдық тән ерекшелігі, тұтқырлығы 30 мПа*с-тан астам [1] аса ауыр және жоғары тұтқыр майы бар қатты қорғаныш қорларының үлесін арттыру болып табылады. Осы тұтқырлықтан жоғары болған кезде, мұнай алу кезінде қиындықтар пайда болады.
Жоғары тұтқыр майлар үш топқа бөлінеді: 30–100; 100–500 және 500 мПа-дан жоғары. Белгілі бір температура диапазонындағы қатты тұтқыр мұнай майсыз Ньютондық емес қасиеттерге ие, алайда ұңғымаларды ұтымды пайдалануды ұйымдастыру, майларды жинау, дайындау және тасымалдау мүмкін емес [2].
Осындай көмірсутектер қорлары төмен тұтқырлықтағы және жеңіл көмірсутектер қорларынан айтарлықтай асып түседі және сарапшылардың пікірінше, олар кемінде 1 трлн. Өнеркәсіптік дамыған елдерде олар мұнай өндірісінің резерві ретінде қаралмайды, алдағы жылдарға арналған негізгі даму базасы ретінде қарастырылады [1, 1 б.].
Қазақстанда қатты алынатын майдың едәуір қоры бар, олардың көлемі 720 млн. тоннаны құрайды. [3]. Қазақстандағы ауыр мұнайдың негізгі кен орындары Батыс Қазақстандағы мұнай, Маңғышлақ Бұзашы түбегінде орналасқан, мұнда жоғары парафинді мұнайдың 30-дан астам кен орны табылды.
Олардың ішінде Өзен, Жетібай, Қарамандыбас, Солтүстік Бұзашы, Қаражанбас, Қаламқас (Бұзашы түбегі) және Ақтөбе облысында орналасқан Кенқияқтың жоғары тұтқыр мұнай кен орны өнеркәсіптік дамуда. Өзен, Қарамандыбас және Жетібай мұнай кен орындарында жоғары концентрациясы (20 % -дан астам), сондай-ақ шайырлар мен асфальтендер бар 90–100°C балқу нүктесі бар қатты көмірсутектер қоспасы бар өте парафинмен қаныққан.
Бозашы түбегінің майы, әсіресе Қаражанбас және Солтүстік Бозащы кен орны, жоғары тұтқырлықпен, күкірт қосылыстарының маңызды құрамдас бөліктерімен ерекшеленеді.
Жоғарыда аталған кен орындарын игеру мұнай кен орындарына әсер етудің дәстүрлі емес әдістерін, жоғары энергия шығындарын және экологияны, қоршаған ортаны және жер қойнауын сақтауды қажет етумен байланысты.
Ұңғымалардан жоғары тұтқырлықтың әсерінен күрделенген мұнай алудың негізгі жолы — терең сорғылық әдісі. Бұл, ең алдымен, төменгі ұңғыманың шығынын төмендетуге, ал екіншіден, аномалды тұтқырлыққа байланысты төмен шығатын ұңғымаларда мұнай өндірудің басқа белгілі әдістерін пайдалану экономикалық тиімді емес [2, 128–210 б.].
Бұл кен орындарын пайдалану мәселесі кен орнының құрылысының әртүрлілігі мен экстремалды күрделілігіне, резервуар жыныстарының сұйықтықтармен қаныққан, бастапқы қалпына келетін бастапқы термобариялық жағдайлардағы айырмашылығымен тығыз байланысты.
Көмірсутектер мен резервуарлық жүйелердің термодинамикалық сипаттамаларын ескере отырып, ылғалдылық көбеюі және мұнайдың жылжымалығы ұлғаюы кезінде, РНМ-ны жобалау кезінде, температураның өсуі артып, ішкі гидродинамикалық кедергі төмендейді, бұл ұңғымаларды шығаруға және төменгі тұтқыр су қоймаларына, парафинмен қаныққан.
Парафин майларындағы ерігіштігі оның құрамына, газдың құрамына және қысымына байланысты, бірақ негізгі фактор — температура коэффициенті, орта температурасы неғұрлым жоғары болса, мұнайдағы парафинді ерітетін болады.
Майдан парафинмен қатар, асфальтентті-шайырлы компоненттердің бір бөлігі қатты тұнбаға түседі. Шөгіндінің құрамы 50 % дейін парафинді, қалған шайыр, асфальт және майларды қамтиды [4, 3 б.]
Қаражанбас кен орны. Бұзашы түбегінде орналасқан. 1974 жылы ашылып, 1980 жылы игеруге енгізілген. Кен орны көп қабатты, төменгі бордың алты қабатында (A1, A2, B, C, D, D) және юра қимасының жоғарғы бөлігіне шоғырланған екі горизонтта (10–1, 10–2) орналасқан. Бор мен юралық өнімділік қабаттардың мұнайы ауыр (тығыздығы 938,5–944,6 кг/м 3 ), жоғары шайырлы (шайырдың мөлшері 24,5 %), сульфидті (2 % дейін күкірт) болып келеді.
Қаламқас кен орны.Кен орын Бұзашы көтерілісінің солтүстік беткейінде орналасқан. 1976 жылы ашылып, 1979 жылы енгізілді. Мұнай жоғары кремний, күкіртті, жеңіл фракциялардың төмен шығуымен сипатталады. Қаламқас кен орны көп қабатты мұнай және газ кен орны болып табылады. Кен орнының өнеркәсіптік мұнай-газы төменгі бор және юра шоғырларымен, 5 газ (А, В, С, Д, Д) бен борлы өнімді қабаттарда бір газ-мұнай резервуары (E) және юрадағы екі газ-мұнай шоғыры мен 4 мұнай кен орны (III-VI-VI) жатады. Жоғары (орта есеппен 18–19 мПа*с) тұтқырлықпен сипатталады, ал сұйытылған мұнайдың тұтқырлығы 40°C температурада 37,2–38,4 мПа*с.
Кеңқияқ кен орны. Ақтөбеден оңтүстік-батысқа қарай 250 км қашықтықта, Каспий маңы синеклизінің шығыс жиегіндегі, Жаңажол-Төрткөл аймағының солтүстік бөлігінде орналасқан. Тұзүсті құрылымы 1958 жылы ашылды. Тұз үсті қимасында тоғыз мұнайлы горизонт анықталған. Оларға: бір баррем, бір готерив, үш ортаңғы юра, бір төменгі юра, екі төменгі триас және бір жоғарғы пермь. Мұнайының тығыздығы 876–909 кг/м 3 -ты құрайды. Құрамында күкірттің мөлшері — 0,43–0,81, және де парафин мөлшері — 0,37–2,97 %.
Әдебиет:
- Полищук Ю. М., Ященко И. Г. Институт химии нефти СО РАН // Нефтегазовое дело. — Томск, 2005. — С. 102–105.
- Елеманов Б. Д., Герштанский О. С. Осложнения при добыче нефти. — М.: Наука, 2007. — С. 419.
- Бузова О. В., Жубанова К. А. Перспективные методы в добыче высоковязкой нефти // Вестник КазНТУ. — 2010. — № 5/81. — С. 904–1001.
- Киинов Л. К. Разработка месторождений парафинистых и вязких нефтей в западном Казахстане. — М.: ВНИИОЭНГ, 1996. –С. 151.
