Отбасы, әрдайым баланың жеке басының рухани-адамгершілік қалыптасуы үшін ең маңызды орта және халықтың әлеуметтік көбеюіне ғана емес, сонымен қатар халықтың демалуына да жауапты тәрбиенің басты институты болып табылады және оның өмірінің белгілі бір тәсілі. Қоғамдық қатынастардың дамуы, урбанизация мен ғылыми-техникалық прогрестің әсері бала тәрбиесіндегі отбасылық педагогиканың рөлінің белгілі бір тарылуына алып келеді. Алайда, тәрбиелік қызметтің тарылуы ешбір жағдайда тұлғаны қалыптастырудағы отбасының көшбасшылығын жоғалтуға әкеп соқтырмайқоймасы анық.
Отбасы — бұл әлеуметтенудің ең маңызды факторы, тек балалар үшін ғана емес, ересектер үшін де, бұл көбінесе адамның физикалық, эмоционалдық және әлеуметтік дамуы оның бүкіл өмірінде қалай жүретініне байланысты. Отбасы тәрбиесі баланың жеке басын әлеуметтендірудегі қоғамдық қызығушылыққа ғана емес, сонымен қатар ата-аналардың балалардағы өзін-өзі рухани жаңғыртуға, ал балалар ата-анасынан қамқорлыққа, қорғауға және моральдық көмекке деген жеке қызығушылығына жауап береді. Отбасылық өмірде әлеуметтік-биологиялық, экономикалық, тұрмыстық, адамгершілік-құқықтық, психологиялық және эстетикалық қатынастар қалыптасады. Отбасылық өмірдің осы салаларының әрқайсысы маңызды әлеуметтік рөл атқарады. Отбасында бала өзіне-өзі қызмет көрсетуге қатысқанда, үйдегі ақсақалдарға көмектескенде, мектепте сабақ өткізгенде, ойын ойнағанда, бос уақытты және көңіл көтеруді ұйымдастырғанда алғашқы еңбек дағдыларын алады және түрлі материалдық және рухани игіліктерді тұтынуды үйренеді. Отбасы-баланың болашақта қандай адам болуына көп әсер етеді. Отбасы басқа адамдардың еңбегін бағалау және құрметтеу қабілетін дамытады: ата-аналарының, туыстарының; болашақ отбасылық ер адамды тәрбиелеу жүзеге асырылады [1].
Отбасында балаларды тәрбиелеу — бұл күрделі, нәзік мәселе, ата-аналардың оң нәтижелерге, шыдамдылыққа, әдептілікке, балалар психологиясы мен педагогикасы саласындағы білімге қызығушылығын талап етеді. Отбасындағы тәрбиенің ерекшелігі оның типіне, өмір сүру жағдайына және ата-ананың отбасында тәрбиелеу функциясын жүзеге асыруға дайындық деңгейіне байланысты анықталады. Барлық ата-аналар балаларымен беделге ие болуға тырысады, бірақ бәрі бірдей жетістікке жете бермейді. Арнайы балалар үшін «жасалған» билік болуы мүмкін емес. Оны жасанды түрде жасауға болмайды, оны қоқан-лоққы, ата-ананың күші арқылы таңуға болмайды. Бұл ата-аналардың өздерінде болуы керек. Ата-аналардың беделін қалыптастыруда олардың сөзге-тәртіпке, талапқа деген жауапкершілік қатынасы белгілі бір рөл атқарады. Талаптар мазмұны бойынша: қатаң және байсалды болуы керек [2].
Отбасында балалар тәрбиесі — ата-ананың жасына, олардың өмірлік тәжірибесіне байланысты. Ерлі-зайыптылар 18–25 немесе 35 жасында ата-ана болады-бұл олардың балаға деген көзқарасына айтарлықтай әсер етеді (мүмкін жағымсыз немесе керісінше, көптен күткен) сияқты жағдайлар болуы мүмкін. Ата-аналардың білім деңгейі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым олар балаларын тәрбиелеуге көп уақыт бөледі. Ал егер білім деңгейі аз болса, ата- ана мен баланың арасында үлкен түсініспеушілік туындайды. Қазіргі кезде, әр баланың тәрбиесіне деген сұраныс та артып келеді [3].
Әрбір отбасында белгілі бір білім беру жүйесі объективті түрде қалыптасады. Тәрбие жүйесі дегеніміз-тәрбиенің мақсаттарын, міндеттерін тұжырымдауды, балаға қатыстыны бәрін ескере отырып, тәрбиелеу әдістері мен тәсілдерінің азды-көпті мақсатты сабақтастығын білдіреді. Ата-аналар негізінен баланың алғашқы әлеуметтік ортасын құрайды. Ата-ананың жеке басы-әр адамның өмірінде маңызды рөл атқарады. Балалар мен ата-аналар арасында туындайтын сезімдердің ерекшелігі негізінен ата-ананың қамқорлығы, баланың өмірін қолдау үшін қажет екендігімен анықталады. Әр баланың ата-анасына деген сүйіспеншілігі шексіз!
Кез келген ұйымдастырушылық үдеріс сияқты, отбасы тәрбиесі де белгілі бір мақсаттылықты, нақты міндеттердің болуын қамтамасыз етеді. Біздің қоғамда жас ұрпақты тәрбиелеуге қатысты мемлекет пен ата-ананың мүдделері жиі сәйкес келетіндіктен, әлеуметтік және отбасылық тәрбиенің мақсаттары мен міндеттері негізінен бірдей, сондықтан балаларды отбасында тәрбиелеудің басты мақсаты рухани байлықты, адамгершілік тазалығы мен физикалық жетілуді біріктіретін тұлғаны жан-жақты дамыту. Бұл мақсатқа жету-дене, ақыл-ой, адамгершілік, еңбек және эстетикалық тәрбие сияқты міндеттерді жүзеге асыру. Отбасылық тәрбиеде баланың денсаулығына, оның физикалық дайындығына, шыңдалуына, күшін, ептілігін, жылдамдығын, төзімділігін дамыту туралы қамқорлық маңызды орын алады. Баланы тәрбиелеу және оның өмірін ұйымдастыру, ата-ана мен баланың арасындағы қарым-қатынастан, ең алдымен, өзін-өзі тәрбиелеуден, отбасылық өмірді ұйымдастырудан, дені сау микроклиматты қамтамасыз ететін жоғары моральдық отбасыішілік қатынастарды құрудан басталатынын естен шығармағанымыз жөн!
Әдебиет:
- Аркин Е. А. Ата-аналар тәрбие туралы. — 56 б.
- Арнаутова Е. П. Мұғалім мен мектеп жасына дейінгі баланың отбасы арасындағыынтымақтастық негіздері. — 78 б.
- Земска М. Отбасы және тұлға. — 147 б.
