«Өзгермеймін деген адамды әкеліндерші алдыма», - деп Хакім Абай айтқандай өзгермейтін адам жоқ. Тәрбие дегеніміз - бірінші өзінен жәнеөз үйінен басталады. Адам тәрбиесіжауапкершіліктіқажет етеді және өте күрделі дүние. Адам жеке өзін тәрбиелеу үшін, оның мақсатты белсенділігі, физикалық, әлеуметтік, рухани, коммуканикативтік, интелектуалдық және т.б. ынталары болу керек. Әрине, әр адам өз өмірінің субъектісі, өз алдынына мақсат кою,оған жету және алдағы қиындықтарды жеңе білу [1].
Өзін-өзі тәрбиелеу - өзін құрметтейтін әрбір адамның өміріндегі ажырамас атрибут. Дені сау және табысты болу үшін дұрыс әдеттерді қалыптастыру керек. Зиянды әрекеттерден аулақ болып, таңертең жүгіру, жақсы кітаптар оқу, лайықты музыка тыңдау. Шынында да, мұндай маңызды мәселелерден өмір салты құралады.
Әлемде көптеген танымал адамдар: өзін-өзі тәрбиелеумен айналыспаса, соншалықты танымал болмас еді. Әрине, өзін-өзі тәрбиелеуде- түпкі мақсаты болуы шарт. Сіз өзіңіздің жолыңыздағы кедергілерді қайта-қайта жеңіп, сыртқы және ішкі жағынан жақсаруыңыз керек, сергіп жаттығуларымен айналысуыңыз керек, жаңа нәрсе ойлап табуыңыз керек, жаңа пайдалы таныстар жасауыңыз керек. Сонда ғана біз қалағандай өмір пайда болады.
Қазіргі таңда, әрбір адамға жеке дара болу мүмкіндігі берілген. Әр адам дара болуы тиіс. Бірақ таңдау еркіндігі кезінде адамдар алға ұмтылу туралы ұмытып кетеді, бұл көбінесе өзін-өзі тәрбиелеуге байланысты көптеген мәселелер туындап жатады. Адамдарда екі түрлі көзқарас болады, соның ішінде: өмірге бір нәрсеге қол жеткізгісі келетін және халықтың төменгі топтары арасында кедейлік пен надандықта өмір сүретін адам. Біздің әрқайсымыздың дамуға мүмкіндігіміз бар, тек алға басып, дамып, ізденісте болуымыз керек. Өйткені, өзін-өзі тәрбиелеу өзін-өзі дамытумен де тығыз байланысты [2].
Өзін-өзі тәрбиелеу дегеніміз? Біріншіден, бұл әдептілікті, мейірімділікті, адалдықты, қайырымдылықты және т.б. дамыту және жетілдіру үшін саналы жұмыс жасау. Жақсы, білімді адам барлық жерде жетістікке жете алады және ол үшін жабық есіктер болмайды. Өзін-өзі тәрбиелеу ұғымы - кедергілерге қарамастан өзіне міндеттер қою және оларға жету қабілетін білдіреді. Сіздің сәтсіздіктеріңіздің себептерін талдай білу және олардан қорытынды жасау өте маңызды. Өзін-өзі дамыту және өзін-өзі тәрбиелеудің ажырамас бөлігі ретінде маңызды рөл атқарады. Тұтас, қызықты адам болу үшін сіз өзіңізді үнемі дамуға ұмтылуыңыз керек, өйткені ойлы адам әрқашан жаңа нәрсені үйренуге, көкжиегін кеңейтуге, өмірде жаңа мүмкіндіктер ашуға тырысады. Егер адам өзін-өзі тәрбиелеуде табысты болса, бұл оның жеке басы жеткілікті жетілген және ішкі нұсқауларға ие екенін білдіреді. Мұндай адамды бұзу өте қиын, ол кез-келген өмірлік жағдайға тап болады және міндетті түрде шығудың жолын табады.
Бала кезінен балаларға ризашылық білдіруге, әлсіздерге көмектесуге, достарымен бөлісуге, үлкендерді құрметтеуге, адал жұмыс істеуге, шындықты айтуға және ересек адам ойланбастан жасауы керек жүздеген нәрселер үйрету керек. Сонда ғана балалар жақсы істері үшін қандай да бір сыйақы болатынын түсінеді және зиян келтіргені үшін жазаланатынын да түсінетін болады. Бірақ егер ата-ана балалық шақта жеке тұлғаны тәрбиелесе, онда ересек адам өзінің дүниетанымы мен оң сенімдерін қалыптастыра алады. Өзін-өзі тәрбиелеу - бұл адам бойындағы үздіксіз процесс. Өзін-өзі тәрбиелеу - өзін-өзі жетілдірудің алғашқы қадамы.
Өзін-өзі тәрбиелеу кезінде бәрі сәтті болу үшін алдымен жасырын ниеттің, қорқынышын, қасиетін білу керек. Осыдан кейін ғана сіз нені қалайтыныңызды түсінуіңізге болады. Өзіңіз не қалайсыз, не ұнайтынын, неден қорқатыңызды, нені бағалайтынызды сұрай аласыз. Өзін-өзі тәрбиелеу кезінде мақсатсыз қол жеткізе алмайсыз. Себебі, сіздің қыңырлығыңызды тежеу, жаман әдеттерден арылу, жанжал жағдайында өзін ұстай білу - бұл күресуге тұрарлық мақсаттардың мысалдары. Өзін-өзі тәрбиелеу үшін біртіндеп әрекет ету керек.
Шешім қабылдаңыз. Сіз өзіңіздің идеалыңызды суреттеуініз керек. Бұл нақты тұлға болуы мүмкін - әке, дос, мұғалім, жаттықтырушы. Сол себепті болашақта өзін-өзі бейнелеу - белгілі бір мінез-құлық белгілері мен дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Сондықтан, әр мақсатқа жоспар құрып соған жету керек [3]. Өзін-өзі тану - адам бойында көптеген жағымды қасиеттер бар және сіз олардың қалай көрінетінін және оларды бұғаттай білуіңіз керек. Өз кемшіліктерін мойындап, қабылдай алатын адам осы кезеңнен сәтті өтеді. Жоспарын құрастыру үшін жеке даму перспективаларын және мақсатқа жетуге көмектесетін әдістерді анықтау қажет. Ол қол жетімсіз болып көрінбеуі үшін мақсатты бірнеше бөлікке, қадамға бөлген дұрыс. Сондай-ақ, жақсы нәтижеге жету үшін уақытты дереу анықтау маңызды. Іске асыру үшін тоқтамастан әрекет етіп және белсенді жұмыс бастауға және жоспарға сүйеніп, жұмыс жасаған дұрыс. Біз өзімізді, идеалымызды және өмірімізді өзіміз жасайтынымызды ұмытпауымыз керек!
Әр жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуы, оның өмірдегі орнын көрсететін айнасы болғандықтан, әрбір жеке тұлға өзін-өзі дамытып, өзіне не керектігін анықтауы арқылы болашақта жақсы жетістікке жетеді.
Әдебиет:
- Самохвалова А.Г. Ступени самовоспитание личности. – С. 5-6.
- Станкин М.И. Психология общения: курс лекций. – М.: 2000. - 304 с.
- Корчак Я. Воспитание личности: Кн. для учителя. - М., 1992. - 287 с.
