Тұлғаның стресске түсуі-жалпы тұлға ағзасы күнделікті бейқам жағдайда емес, басқа бір хәлде болады, және көптеген психолог ғалымдардың айтуы бойынша адамдар істеп жатқан нәрсесін дұрыс істемей кішкене күйзеліске түсіп қалады екен. Стресс дегеніміз не? Стресс-адам өмірінде кездесетін психологиялық ауыртпалық деп аталады. Ал, ғылыми түрде айтатын болсақ, сырттан келген күштерге адам ағзасының жауап беру реакциясы болып табылады. Мұндағы ескеретін жағдай-стресске әр адамның реакциясы әр түрлі болып келеді. Стресс терминін Ганс Селие атты ғалым енгізген және ең бірінші болып адам ағзасына сырттан келген ықпал қалай әсер ететінін зерттеген болатын. Қысым болған сәттерде адамның білдіретін реакциясын стресс деп атаған екен [1].
Ең қызығы бірінші адам күйзеліске немесе стресске түссе, оның қасында басқа бір екінші адам болса, бұл нәрсе оған әсер етеді екен. Әр адамда стресстің туындауының өзіндік себептері бар, дегенмен де психологтар осы себептерді былайша жүйелеп негізділерін бөліп көрсеткен: Біріншісі ол адамға ұнамайтын және мөлшерден тыс орындай алмайтын жауапкершілік, олар адамды шаршатады екен; екіншісі үнемі уақыттың жетіспеушілігі; үшіншісі ұйқының қанбауы; төртіншісі отбасылық өмірдегі және әріптестер арасындағы конфликттер; бесіншісі күнделікті тіршілігіне қанағаттанбау; алтыншысы адамның өз өзіне көңілі толмауы; жетіншісі жалғыздық сезімі жақын адамның, достардың, қолдаушылардың болмауы және соңғы сегізінші, өз тұлғасына деген сыйластық пен өзіндік қолдауының болмауы. Осы аталғандардан бөлек стресс өмірдің қуанышты жағдайларында да болуы мүмкін [2].
Стресстен қалай шығуға болады және қазіргі таңдағы психология ғылымында стресстен шығудың қандай жолдары бар?
Бірінші әдіс: біздің ағзамыз стресстен қалай тиімді шығуға болатынын сезеді. Мысалы, тамақтану арқылы, біз тамақтанған сәтте миымыз бақыт гармонын бөледі. Сондықтан, адамдар стрессті көп тамақтану арқылы жеңгендей болады. Дегенмен, бұл әдісті көп қолдануға болмайды. Дұрыс тамақтануды әсте естен шығармауыңыз керек. Азық-түліктің арасында стресстен шығуға көмектесетіндері: шабдалы, жүзім, киви, банан, қызыл бұрыш, кариандр;
Екінші әдіс: мамандардың айтуынша, ағзадағы су мөлшері аз болуына байланысты. Сондықтанда, стресстен шығудың тағы бір жеңіл түрі қарапайым суды көп мөлшерде ішу. Жақын адамыңыз, досыңыз немесе құрбыңыз стресске түссе көп мөлшерде су ішуге кеңес етіңіз. Мұнда ескеретін жағдай кез-келген суды іше бермеу. Шөлді қандыратын тек таза ауыз суын қолдану қажет;
Үшінші әдіс: біздің ағзамыздың толыққанды ұйқыға деген қажеттілігін еске түсірейік! Қазіргі өмір сүру ырғағының жылдамдығы соншалықты біздер сапалы ұйқы дегенді ұмыты бастағандаймыз. АҚШ ғалымдарының айтуынша, әр адамның ұйқыға деген қажеттілігі индивидуалды түрде болады. Дегенмен де, адам тәулігіне кем дегенде 7 сағат ұйықтау керек. Күнделікті ұйқының қанбауы адам денсаулығына жағымсыз әсер ететінін естен шығармауымыз керек;
Төртінші әдіс: жиі күлімсіреу. Мамандардың айтуынша, адамның көңіл күйі болмай тұрса да, бет бұлшық етінің жұмысы генетикалық тұрғыда кері байланыс жасау арқылы біздің көңіл күйімізді көтереді екен. Адамдардың стресс жағдайына түсіп қалуының бірден-бір себебі, қасындағы адамдардың оның асықтыруы екен;
Бесінші әдіс: кейбір психологтардың ұсынысы бойынша өз мәселелерімізді жағып жіберуіміз керек, яғни өртеп жіберуіміз керек. Өз клиеттеріне барлық жағымсыз сезімдерімен уайымдарын ұсақ түйегіне дейін жазуға кеңес береді. Барлық жағымсыз ойларыңызды қағаз бетіне түсіргеннен кейін оны жыртып тастауға немесе өртеуге де болады;
Алтыншы әдіс: Жапондық ғалымдардың ұстанымы бойынша, іштегі жағымсыз эмоцияларды физикалық жаттығулар арқылы шығарып жіберуге болады. Физикалық жаттығу кезінде қан айналымы жыладамдап өзіңізді еркін сезінесіз. Стресспен күресу де ең пайдалы жаттығу ретінде суда жүзу, теннис, жүгіру және аэоробикамен айналысу. Сонымен қатар, дұрыс тыныс алу жаттығуларында байқап көрген дұрыс. Тынысты қалыпқа келтіру арқылы өзіңізді де тыныстандыра аласыз;
Жетінші әдіс: Германия ғалымдарының кеңесі бойынша, стрессті қатырып тастау керек деседі. Осы елдің мамандары адам ағзасындағы қысымды қарапайым салқындық кетіре алатынын атап өткен. Сіз қатты уайымдайтын жағдай болған кезде дереу сыртқа шығып, таза ауамен тыныстаңыз;
Сегізінші әдіс: стресстен шығудың ең маңызды және пайдалы әдістерінің бірі біздегі рухани тәжірибеміздің болуы.
Адамға аздаған стресстік қобалжубылай қарағанда миға қозғау салады. Ал күшті стресстер адамның еңсесін түсіріп, депрессияға дейін апарады. Стресстің туындауы мен табиғаты өзінше бір зерттеуге тұрарлық жағдай. Уайым кезінде өз ағзамыздың ішкі күйіне мән берер болсақ, онда психологиялық және физиологиялық өзгерістерді аңғаруға болады. Сондықтанда, өмірімізде қандай жағдай болмасын, жеңіл қабылдауға тырысу керек.
Әдебиет:
- Щербатых.Г. Психология стресса. — С. 23–26.
- Щербатых.Ю. Психология стресса и методы коррекции. — С. 89–88.
