Сценарий яратиш технологияси | Статья в журнале «Молодой ученый»

Отправьте статью сегодня! Журнал выйдет 28 декабря, печатный экземпляр отправим 1 января.

Опубликовать статью в журнале

Автор:

Рубрика: Молодой ученый O'zbekiston

Опубликовано в Молодой учёный №44 (386) октябрь 2021 г.

Дата публикации: 26.10.2021

Статья просмотрена: 208 раз

Библиографическое описание:

Рахмонова, М. Х. Сценарий яратиш технологияси / М. Х. Рахмонова. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2021. — № 44 (386). — С. 313-315. — URL: https://moluch.ru/archive/386/84898/ (дата обращения: 18.12.2024).



Сценарий — бу спектакл ёки маданий-ҳордиқ чиқариш дастурида қатнашадиган одамлар ўқиши мўлжалланмаган амалий асар. Сценарийда ижро етилиши ёки бажарилиши керак бўлган саҳналар, ҳаракатларнинг изчил тавсифи бўлиши керак. Aдабий асар сифатида сценарий драмага хос бўлган барча компонентларни ўз ичига олади. Бу ерда драматик структуранинг барча кучлари ишлайди, лекин улар берилган жанрнинг ўзига хос тилида ифодаланади.

Калит сўзлар: ёзув маданияти, скрипт, театрлаштириш, маданий ва ҳордиқ чиқариш дастури.

Сценарий — это прикладное произведение, которое не предназначено для чтения людьми, участвующими в производстве спектакля или культурно– досуговой программы. В сценарии должно присутствовать последовательное описание сцен, действий, которые надо играть или выполнять.Являясь литературным произведением, сценарий заключает в себе все компоненты, присущие драматургии. Здесь действуют все силы драматургической структуры, но выражены они специфическим языком данного жанра.

Ключевые слова: сценарная культура, сценарий, театрализация, культурно-досуговая программа

Мамлакатимизда оммавий спорт ва бадиий театр томошалари юксак даражага етди. Биз бундай байрамларни ишлаб чиқиш, ташкил қилиш ва ўтказиш борасида бой тажриба тўпладик. Замонавий одамларнинг турмуш тарзи, турмуш тарзини ўзгариши, саноатлаштириш ва урбанизация билан боғлиқ меҳнат фаолиятининг табиати унинг дам олишга бўлган еҳтиёжининг ўзгаришига олиб келди. Турар жой ва овқатдан ташқари, кўнгилочар еҳтиёжларни қондириш, бўш вақтини мароқли ўтказиш ва ҳиссиётдан халос бўлишга қаратилган бошқа елементларни ўз ичига ола бошлади.

Бундай таътилнинг ташкил этилиши, дам олувчини кундалик ҳаёт муаммоларидан чалғитади. Ҳозирги вақтда сайёҳлик мажмуалари, меҳмонхоналар, сайёҳлик марказлари, пансионатлар ва санаторияларда қизиқарли ва тўлақонли ҳордиқ чиқаришни ташкил етиш бўйича мутахассислар кескин етишмаяпти. Чет ел амалиётида бундай корхоналарда бўш вақтни ташкил қилиш бўйича мутахассислар одатда туристик аниматорлар деб аталади. Бу концепция айнан ўша ердан пайдо бўлган. Маданий ва бўш вақт дастурини яратиш ижодий ғоядан бошланади ва сценарийни яратиш билан тугайди. Бироқ, аниматорларга сценарийни лойиҳалаш ва ёзиш қийин кечади ва уларга сценарий етишмайди.

Бу ишнинг мақсади — сценарийни яратишда театр томошалари ва байрамлари режиссёрларининг сценарий маданиятининг хусусиятлари, тенденциялари, нақшлари ва ривожланиш муаммоларини аниқлаш. Сценарий ҳақидаги назарий ғояларни ишлаб чиқиш ҳар хил тушунчаларнинг шаклланишига олиб келди, уларнинг ҳар бири сценарийни тавсифлашга ўз ҳиссасини қўшди, лекин унинг моҳиятини ҳар томонлама тавсифлаб бермади. ХХ асрнинг 70-йиллари охирида сценарий моҳиятини назарий тушунишда янги босқич бошланди. Сценарий профессионал сценарийни талаб қиладиган мураккаб шакл сифатида тушунила бошлади.

Шунинг учун сценарий назариясини илмий тушунишга бўлган еҳтиёж шу қадар кескин сезилиб турибдики, уни театрлаштиришнинг янги шаклларини лойиҳалаштиришда жиддий саъй-ҳаракатлар қилинмоқда. Сценарий маданиятини биз жамиятдаги таълим жараёнларини профессионал бадиий тартибга солиш учун зарур бўлган, интеграциялашган характердаги махсус назарий билимлар ва амалий кўникмалар мажмуи сифатида тушунамиз. Сценарий (италянча) режани билдиради батафсил тавсифи билан адабий асар ҳаракатлар, сюжет схемаси, унга кўра театрда спектакллар, импровизациялар, балет спектакллари, филмлар, оммавий спектакллар ва бошқалар яратилади.

Сценарий — бу спектакл ёки маданий-ҳордиқ чиқариш дастурида қатнашадиган одамлар ўқиши мўлжалланмаган амалий асар. Сценарийда ижро етилиши ёки бажарилиши керак бўлган саҳналар, ҳаракатларнинг изчил тавсифи бўлиши керак. Сценарий -бу пластик ҳаракатларнинг мусиқаси, бу актёрлик тузилиши, тасвири, услуби ва драматик асосини белгиловчи кучдир, — деди Мейерхолд [1]. Бу сценарийни яратишда кўп нарсани аниқлайдиган ижодий шахс режиссёр. Сценарий устида ишлаш Маяковский айтганидек, ижтимоий буюртма — мавзуни тушуниш, енг ифодали, оптимал драматик ечимни излаш билан бошланади [2].

Скриптда иккита мустақил қисм мавжуд: тавсифловчи (изоҳ) ва нутқ .

Назария ва амалиётда оммавий томошалар ривожланди сценарий ғояси — театр байрамининг мазмунини батафсил адабий ривожлантириш, тарбиявий таъсир дастури, тақдимотнинг бўлажак ягона ҳаракатини експрессив воситаларнинг бутун ҳажмида, оғзаки таржимасини тузатиш усули, аудиовизуал санъат тилига, байрамнинг режалаштирилган воқеалари ҳужжати, ижтимоий ҳаётнинг баъзи ҳодисаларини ўзида мужассам етган драманинг синтетик елементи. Aдабий асар сифатида сценарий драмага хос бўлган барча компонентларни ўз ичига олади. Бу ерда драматик структуранинг барча кучлари ишлайди, лекин улар берилган жанрнинг ўзига хос тилида ифодаланади. Бу ерда експозиция, зиддият, кулминация ўзига хос хусусиятларга ега бўлади, бу ерда конфликт қарши ҳаракат ва қарама-қарши кучлар натижасида емас, балки монтаж комбинациясида бўлади.

Aсосий мавзу сценарийни қизил чизиқ сифатида ўтиши, сценарийни ҳам, бутун асарни ҳам мустаҳкамлаши керак. Сценарий — бу иккита асосий хусусиятга ега бўлган адабий асар. Биринчидан, у жуда тор доирадаги ўқувчиларга қаратилган: менежер, режиссёр, оператор, ёритиш бўйича техник. Иккинчидан, сценарий муаллифи режиссёр учун мўлжалланганлигини эсдан чиқармаслиги керак, у режиссёр бўлишини аниқ тасаввур қилиши керак. Бугун биз шундай ҳодисага дуч келдикки, сценарий йиғиш ёки конференция режаси деб аталади. Бизнинг фикримизча, бу турли хил тушунчалар ва уларни бир -бирининг ўрнини боса олмаслиги таркибига кўра, турли хил маданий ва ҳордиқ дастурлари, спорт ва бадиий спектакллар ва театр томошаларининг сценарийлари тубдан фарқ қилади, лекин яратиш технологиясига кўра улар битта асосга ега. Ҳар қандай сценарийда мавзу ва ғоя, мақсад, вазифалар, жанр ва услуб бўлиши керак. Жанр — бу сценарий муаллифининг иш услубини, низоларни ҳал қилиш усулларини белгилайдиган тушунча. Унда бадиий сценарийга режиссёр ишларининг тавсифлари қўшилган:

– самарали майдоннинг хусусиятлари: саҳна, ўйин майдончаси, аудитория (таркиб, декорация ва стенографиянинг жойлашуви);

– одамлар ва нарсаларнинг ҳаракатланиш нақшининг тавсифи (персонажлар ва иштирокчиларнинг кириш ва чиқиш йўналишлари, безаклар ва нарсаларнинг ҳаракат йўналишлари; ҳаракатнинг бошланиши ва охирги моментлари; ҳаракатларни бошқа жойга кўчириш; саҳналар ва уларни қайта қуриш ва бошқалар);

– овозли дизайннинг хусусиятлари (таркиби, қўшилиш жойи, овоз баландлиги);

– ёритиш дизайнининг хусусиятлари (таркиби, ёруғлик тасвирини ўзгартириш моментлари);

– белгилар ва уларнинг ҳаракатларининг тавсифи (пластика ва нутқнинг табиати, самарали вазифалар, костюмлар);

– жанр, темп-ритмик, услубий ҳаракат услуби бўйича тавсиялар;

– иштирокчиларнинг кутилган ҳаракатлари (реакция томошабинлар: қарсаклар, қувонч ва бошқалар);

– тадбирнинг вақт жадвали (епизодлар ва фрагментларнинг давомийлиги, дастурнинг умумий давомийлиги) [3].

Замонавий спектаклларга мафкуравий йўналиш, миллийлик ва ранг -баранглик хосдир. Оммавий жисмоний маданият намойишлари ва гимнастика байрамларининг асосий воситалари қуйидагилардир: асоссиз ва буюмсиз пол машқлари, гимнастика асбоблари ва иншоотларида машқлар, акробатик машқлар ва сакрашлар, бадиий гимнастика машқлари, халқ ва замонавий рақс елементлари, оммавий тузилмалар ва пирамидалар. Оммавий чиқиш воситаларига безак ва мусиқий ҳамроҳлик киради. Дастур сценарийси яхлит технологик жараёнга қийматга йўналтирилган ва фаоллик ёндашуви талабларига ва хусусиятларга жавоб бериши керак.

Адабиётлар:

  1. Гальперина, Т. И. Режиссура культурно-досуговых программ в работе менеджера туристской анимации: учебное пособие / Т. И. Гальперина; Российская международная академия туризма. — М.: Советский спорт, 2006. — 168 с.
  2. Марков, О. И. Сценарная культура режиссеров театрализованных представлений и праздников: учебное пособие для преподавателей, аспирантов и студентов вузов культуры и искусств / О. И. Марков. — Краснодар. Изд. КГУКИ, 2004. — 408 с.
  3. Петров, Б. Н. Массовые спортивно-художественные представления (Основы режиссуры, технологии, организации и методики) / Б. Н. Петров.
Основные термины (генерируются автоматически): сценарий, учебное пособие.


Ключевые слова

скрипт, ёзув маданияти, театрлаштириш, маданий ва ҳордиқ чиқариш дастури

Похожие статьи

Талабаларнинг оғзаки нутқини ўстириш учун машқлар билан ишлаш

Ушбу мақола инглиз тилини ўрганишда талабаларнинг оғзаки нутқини ривожлантириш муаммосига бағишланган. Чет тилларини ўқитишда нутқни ривожлантиришга ёрдам берадиган бир неча усул мавжуд. Мақолада уларнинг баъзилари муҳокама қилинади ва ушбу усулларни...

Мусиқали театр актёрларининг шаклланишида овоз устида ишлашнинг ўрни

Мусиқали театр актёри образининг руҳий жараёнларини тасаввур қилиш билан биргаликда, овоз имкониятидан тўғри фойдаланиши лозим. Мазкур мақолада мусиқали театри актёрларининг овоз устида ишлаш, спектаклда сайқалланган, чиройли овозда куйлаши, сўздан к...

Cуюрғол мулкчилик тури

Мақолада Амир Темур ва темурийлар даврида “суюрғол” мулкининг берилиш тартиби, мулк сифатида ҳукмдор учун алоҳида қилган хизмати, жангларда кўрсатгна жасорати эвазига бек ва амирларга берилиши. Мулк тарзида берилиши билан биргаликда ҳадия сифатида ёк...

Такрорий қурт боқиш мавсумида ипак қуртларини навдор тут барглари билан озиқлантиришни ипак бези фаолияти ва маҳсулдорлигига таьсири

Олиб борилган тадқиқот натижаларига кўра тут ипак қуртларини навдор тут барглари билан такрорий қурт боқиш мавсумида озиқлантирилганда тажрибадаги Кокусо-70 ва Ўзбекистон навларида юқори кўрсаткичлар личинкалик даври 0,5–1 суткага қисқартирилганлиги ...

Юқори малакали кадрлар тайёрлашда билимлар концепциясини ривожлантириш

Ҳозирги даврда ахборот жамиятида билимлар ҳар қандай давлатни бошқариш ва ривожлантиришнинг асосий омили бўлмоқда. Шунга кўра тақдим этилаётган мақолада муаллиф томонидан билимлар иқтисодиёти ва уларни бошқариш, инсон капитали, интеллектуал капитал, ...

Пластмасса маҳсулотлар ишлаб чиқариш корхонасида асосий касбларда ишловчиларда юрак қон-томир тизимида бўладиган физиологик ўзгаришлар

Пластмасса маҳсулотлар ишлаб чиқариш корхонасида ишлаб чиқариш жараёнида ишчилар организмига бевосита таъсир этувчи ва меҳнат қобилиятини пасайтирувчи, умумий ва касб касалликларни келтириб чиқаришга сабаб бўлувчи ноқулай омиллар таъсир этади.

Француз ва ўзбек тилларида эгалик категорияси ифодаланишининг ўзига хос хусусиятлари

Глобализация ва интеграциялашув натижасида турли тилларни қиёсий-чоғиштирма ўрганиш долзарб ҳисобланмоқда. Грамматика кўп ҳолларда кузатувдан четда қолаётган бўлса-да, тилларни ўқитиш ва ўрганишда муҳим аҳамиятга эга. Айниқса, турли тизимли тилларнин...

Госсипол смаласи ва ноорганик материяллар асосида битум-полимер эмульсияларнинг янги турларини яратиш борасидаги тадқиқодлар натижалари

Ушбу илмий иш ёғ-мой саноати чиқиндиси ҳисобланган госсипол смоласига масса жиҳатидан 2 % CaO, 1 % резина кукуни тасир қилдирилиб йўл қурулишида қўлланиладиган битум олинди ва унга турли ҳил эмулгаторлар ва стабилизаторлар ҳамда тўлдирувчилар тасир қ...

Йўл қопламаси юзасининг илашиш сифатига таъсир қиладиган тавсифлари тахлили

Мақолада йўл қопламаси юзасининг тавсифлари, макротекстура, микротекстура ва ушбу кўрсаткичларни илашиш сифатига таъсири ҳамда ўлчаш усуллари бўйича тахлиллар келтирилган. Тахлил натижалари асосида илашиш сифатини баҳолашнинг янги усулини ишлаб чиқиш...

Н. Дәўқаревтың илимий мийраслары

Шубҳасиз, фолклор ан’аналари миллий ма’навиятимизнинг бир бўлаги бўлиб, комил шахсни тарбиялашга хизмат қилади. Бунинг сабаби шундаки, қорақалпоқларнинг бой оғзаки ижоди ўзининг ранг-баранг жанр ва ан’аналари билан жаҳон халқ оғзаки ижодида муҳим ўри...

Похожие статьи

Талабаларнинг оғзаки нутқини ўстириш учун машқлар билан ишлаш

Ушбу мақола инглиз тилини ўрганишда талабаларнинг оғзаки нутқини ривожлантириш муаммосига бағишланган. Чет тилларини ўқитишда нутқни ривожлантиришга ёрдам берадиган бир неча усул мавжуд. Мақолада уларнинг баъзилари муҳокама қилинади ва ушбу усулларни...

Мусиқали театр актёрларининг шаклланишида овоз устида ишлашнинг ўрни

Мусиқали театр актёри образининг руҳий жараёнларини тасаввур қилиш билан биргаликда, овоз имкониятидан тўғри фойдаланиши лозим. Мазкур мақолада мусиқали театри актёрларининг овоз устида ишлаш, спектаклда сайқалланган, чиройли овозда куйлаши, сўздан к...

Cуюрғол мулкчилик тури

Мақолада Амир Темур ва темурийлар даврида “суюрғол” мулкининг берилиш тартиби, мулк сифатида ҳукмдор учун алоҳида қилган хизмати, жангларда кўрсатгна жасорати эвазига бек ва амирларга берилиши. Мулк тарзида берилиши билан биргаликда ҳадия сифатида ёк...

Такрорий қурт боқиш мавсумида ипак қуртларини навдор тут барглари билан озиқлантиришни ипак бези фаолияти ва маҳсулдорлигига таьсири

Олиб борилган тадқиқот натижаларига кўра тут ипак қуртларини навдор тут барглари билан такрорий қурт боқиш мавсумида озиқлантирилганда тажрибадаги Кокусо-70 ва Ўзбекистон навларида юқори кўрсаткичлар личинкалик даври 0,5–1 суткага қисқартирилганлиги ...

Юқори малакали кадрлар тайёрлашда билимлар концепциясини ривожлантириш

Ҳозирги даврда ахборот жамиятида билимлар ҳар қандай давлатни бошқариш ва ривожлантиришнинг асосий омили бўлмоқда. Шунга кўра тақдим этилаётган мақолада муаллиф томонидан билимлар иқтисодиёти ва уларни бошқариш, инсон капитали, интеллектуал капитал, ...

Пластмасса маҳсулотлар ишлаб чиқариш корхонасида асосий касбларда ишловчиларда юрак қон-томир тизимида бўладиган физиологик ўзгаришлар

Пластмасса маҳсулотлар ишлаб чиқариш корхонасида ишлаб чиқариш жараёнида ишчилар организмига бевосита таъсир этувчи ва меҳнат қобилиятини пасайтирувчи, умумий ва касб касалликларни келтириб чиқаришга сабаб бўлувчи ноқулай омиллар таъсир этади.

Француз ва ўзбек тилларида эгалик категорияси ифодаланишининг ўзига хос хусусиятлари

Глобализация ва интеграциялашув натижасида турли тилларни қиёсий-чоғиштирма ўрганиш долзарб ҳисобланмоқда. Грамматика кўп ҳолларда кузатувдан четда қолаётган бўлса-да, тилларни ўқитиш ва ўрганишда муҳим аҳамиятга эга. Айниқса, турли тизимли тилларнин...

Госсипол смаласи ва ноорганик материяллар асосида битум-полимер эмульсияларнинг янги турларини яратиш борасидаги тадқиқодлар натижалари

Ушбу илмий иш ёғ-мой саноати чиқиндиси ҳисобланган госсипол смоласига масса жиҳатидан 2 % CaO, 1 % резина кукуни тасир қилдирилиб йўл қурулишида қўлланиладиган битум олинди ва унга турли ҳил эмулгаторлар ва стабилизаторлар ҳамда тўлдирувчилар тасир қ...

Йўл қопламаси юзасининг илашиш сифатига таъсир қиладиган тавсифлари тахлили

Мақолада йўл қопламаси юзасининг тавсифлари, макротекстура, микротекстура ва ушбу кўрсаткичларни илашиш сифатига таъсири ҳамда ўлчаш усуллари бўйича тахлиллар келтирилган. Тахлил натижалари асосида илашиш сифатини баҳолашнинг янги усулини ишлаб чиқиш...

Н. Дәўқаревтың илимий мийраслары

Шубҳасиз, фолклор ан’аналари миллий ма’навиятимизнинг бир бўлаги бўлиб, комил шахсни тарбиялашга хизмат қилади. Бунинг сабаби шундаки, қорақалпоқларнинг бой оғзаки ижоди ўзининг ранг-баранг жанр ва ан’аналари билан жаҳон халқ оғзаки ижодида муҳим ўри...

Задать вопрос