Бұл мақалада Қазақстан Республикасының орта білім беру жүйесінде осы таңға шейін жүргізіліп келе жатқан мемлекеттік реформалардың нəтижелерін басқа мемлекеттерде өтіп жатқан орта білім жүйесіне қатысты өзгерістермен салыстыра отырып бағалау жəне сапасын анықтау көрсеткіштері жазылған.
Кілт сөздер : мемлекет, реформа, статистика, жүйе, ақпарат, бағдарлама, педагогика, ғылым.
В статье описаны индикаторы для оценки и определения качества результатов государственных реформ в системе среднего образования Республики Казахстан, сравнив их с изменениями в системе среднего образования в других странах.
Ключевые слова : государство, реформа, статистика, система, информация, программа, педагогика, наука.
Қазақстандық білім мен ғылым жүйесін модернизациялаудың заманауи кезеңі әрбір азамат үшін жоғары сапалы мектепке дейінгі білім беру мен мектепте білім берудің болуын, колледжде және университетте жаңа кәсіби дағдыларды алу мүмкіндігін, ғылыми-зерттеу және шығармашылық құзыреттіліктерді дамытуды болжайды.
Адамның бәсекеге қабілеттілігі — бұл ұлт жетістігінің факторы. Сондықтан, әрбір қазақстандық үшін жаңа жаһандық сын-қатерлерге, заманауи технологияларға, өзгермелі еңбек нарығының талаптары мен жаңа мамандықтарға сәтті бейімделу үшін қажетті құзыреттер болуы керек. Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайында проблемаларды шешу дағдылары, сыни тұрғыдан ойлау, шығармашылық, эмоционалды интеллект бастысы болды. Сондықтан білім беру жүйесі белсенді, креативті, сыни, аналитикалық ойлауы бар, бұрын белгісіз болған мәселелерді шешуге, өзгерістерге тез бейімделуге және жаңа нәрселер жасауға қабілетті шығармашыл адамдарды дайындауға бағытталуы керек. Функционалды, ІТ сауаттылығы, ағылшын тілін білу, жоғары адамгершілік азаматтық жетілу де маңызды. [1]
Білім беру жүйесінің әлемдік ортаға интеграциялануын ескере отырып, ұлттық кодты сақтай отырып, еліміздің мәдениетін ескеру қажет. Сондықтан патриоттық тәрбиенің ерекшелігі студенттердің белсенді азаматтық ұстанымы мен олардың үлкенді-кішілі Отанының тарихын, мәдениетін, әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерін құрметтей отырып, сана-сезімін қалыптастыру болады. Қауіпсіз және қауіпсіз балалық шақты қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының негізгі ұлттық басымдықтарының біріне айналды. [2]
2011 жылы қабылданған «Ғылым туралы» Қазақстан Республикасының Заңы алдыңғы қатарлы ғылыми жетістіктерге жаңа мүмкіндіктер ашты. Қазақстандық ғылымның экономика және бизнес мүдделері үшін дамуы «Ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыру туралы» Қазақстан Республикасының Заңында көрсетілген.
2015 жылы Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Заңнама мектептегі білім берудің жаңартылған мазмұнына кезең-кезеңмен өтуді, дуальды оқытуды, колледждерде алғашқы жұмысшы мамандығын ақысыз алуды, мемлекеттік аттестаттаудан колледждер мен университеттерді тәуелсіз аккредиттеуден өтуді және т. б. Жастардың ерекше мәртебесі мен мемлекеттік қолдауы «Мемлекеттік жастар саясаты туралы» Қазақстан Республикасының жаңа Заңында көрсетілген. [3] Осылайша, білім берудің жаңа стратегиялары мен ғылыми жетістіктерін жүзеге асырудың негізі жасалды. Бағдарлама «100 нақты қадам» Ұлт жоспары негізінде әлемнің жетекші тенденцияларын ескере отырып әзірленді. Бағдарлама педагогикалық және ғылыми қоғамдастықта кеңінен талқыланды. Жұмыс берушілердің, бизнес қауымдастықтың және халықаралық сарапшылардың ұсыныстары ескерілді. Бағдарламада көрсетілген мақсаттар мен міндеттер осы бағдарламаның қосымшасына сәйкес 2016–2019 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының білім беру мен ғылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарына сәйкес жүзеге асырылады. [4]
Шанхайдағы ауыл мектептеріне қалалық мектептер қолдау көрсетеді. Гонконгтағы мигранттардың балаларына арналған білім беруді қолдаудың арнайы бағдарламалары жасалуда. Оқу жылы басталар алдында 6 айлық арнайы бағдарлама ұйымдастырылады. ЭЫДҰ-ның он бес елінде үлгерімі төмен студенттерді қолдау бағдарламалары бар. [5]
Ең бастысы — жаңа талаптарға сай білім беру ортасын құру. Мектеп инфрақұрылымының мүмкіндіктері барынша пайдаланылады. Ашық ішкі кеңістікті трансформациялау процестері, жылжымалы бөлімдерді немесе мобильді жабдықты қолданатын білім беру аймақтарын аймақтарға бөлу қолданылады. Бұл ұзақ уақыт мектеп ғимаратында жүрген балалар үшін психологиялық әртүрлілік пен әсердің өзгеруін тудырады.
2015–2016 жылдарға арналған «Нұрлы жол» мемлекеттік инфрақұрылымын дамыту бағдарламасын іске асыру шеңберінде республикада 35 мектеп ашылды, бұл 27 мектепте үш ауысымда білім беруді және 5 мектепте апаттық жағдайды жоюға мүмкіндік берді.
2011–2015 жылдары инфрақұрылымды дамыту және жаңартылған мазмұнға көшуге дайындық Қазақстандағы мектептегі білім берудің басым бағыттары болды. NIS тәжірибесінің толық ауқымды трансляциясы жүзеге асырылуда. Мектептегі білім берудің жаңартылған мазмұнына біртіндеп көшудің негізі дайындалды. Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің мемлекеттік білім беру стандарты қабылданды. Бағдарлама мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамытуға, сыни тұрғыдан ойлауға, білім мен дағдыларды өмірде қолдана білуге бағытталған.
Мемлекеттік органдардың бірінші басшыларының блогтары, жедел кеңес беру, қиын өмірлік жағдайдағы балаларға психологиялық қолдау көрсету үшін сенім телефондары бар. [6]
«Болашақ» бағдарламасы бойынша ғылыми-педагогикалық кадрлар әлемнің 30 елінде кәсіби құзыреттілік деңгейін арттырады. Жоғары оқу орындарының профессорлық-оқытушылық құрамы мен ғылыми қызметкерлерінің импакт-факторы жоғары басылымдардың саны 2011 жылмен салыстырғанда екі еседен астам өсті. 115 университетте жастардың өзін-өзі басқару органдары құрылды. Ұлттық футбол және баскетбол лигасы құрылды. 2015 жылғы Дүниежүзілік Универсиадада Қазақстан студенттер командасы 5 алтын және 6 күміс медаль жеңіп алды.
Мәселелер:
1) жоғары оқу орындарында кадрларды даярлау әлі де практикалық дағдыларды дамытуға бағытталмаған. Білім беру бағдарламалары жұмыс берушілердің үмітін ақтамайды;
2) техникалық мамандықтар бойынша ЖОО түлектерінің деңгейі төмен (VOUD нәтижелері: 2014 жылы — 72,5 балл, 6 мамандық бойынша орташа баллмен — 81; 2015 жылы — 70,6 балл, 6 мамандық бойынша орташа баллмен — 79, 1; 2016 жылы — 70,8 балл, 6 мамандық бойынша орташа баллмен — 80).
3) мұғалім мамандығының беделінің болмауы нашар оқитын талапкерлер жиынтығына әкеледі. Педагогикалық мамандықтарға түсу үшін арнайы талаптар жоқ. Педагогикалық мамандықтардың түлектері білім беру практикасында оқытудың жаңа технологияларын қолдануға бағытталмаған. Студенттердің үш тілдік бағдарламаға жазылуы төмен деңгейде қалып отыр. Оқушылардың да, мұғалімдердің де тілдік деңгейлерін арттыру қажет. Ағылшын тілінде оқытуды ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету толық жетілмеген;
4) IMD рейтингінде Қазақстан «студенттер импорты» бойынша әлемнің 56 елі арасында 44-орынды иеленеді. Шетелдік студенттердің үлесі тек 2,7 % құрайды, ЭЫДҰ елдерінде олардың үлесі 9–10 % жетеді;
5) қолданыстағы корпоративтік басқару институттарының ірі шешімдер қабылдауға әсер ететін нақты өкілеттіктері болмаса. Университеттерде студенттер мен ата-аналар қауымдастығы алдында есеп беру механизмі реттелмеген;
6) жоғары оқу орындарындағы инфрақұрылым мен бос уақытты ұйымдастыру резидент емес және шетелдік студенттердің қажеттіліктері мен күткендеріне сәйкес келмейді;
7) резидент емес студенттердің шамамен 40 % (200 мың) елдің жоғары оқу орындарында оқиды. Осыған байланысты жатақханаларға қажеттілік туындайды, ол 65 мың орынды құрайды. Негізгі сұраныс Астана қалаларына келеді — 15 мың, Алматы — 22 мың және т. б. Сондай-ақ, «Мәңгілік Ел Жастары — Индустрия!» Бағдарламасы аясында солтүстік облыстарда 15 мың адамды жатақханамен қамтамасыз ету қажет;
8) Ақмола, Алматы, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай және Оңтүстік Қазақстан облыстарының, Астана және Алматы қалаларының университеттерінде кедергісіз оқыту ортасы құрылды. Онда ерекше білім беру қажеттілігі бар 570 студент оқиды. Оларды жұмыспен қамту тетіктері заңнамалық деңгейде әзірленбеген;
9) ауыл жастарын әлеуметтік жобаларға тарту әлі де болса төмен. Қала мен ауыл жастарының бос уақыттарын өткізу жағдайында айтарлықтай айырмашылықтар бар. Еріктілер қозғалысы толық дамымаған. Жастардың тек 9 % -ы ғана спортпен шұғылданады (қалалықтар — 6,7 %, ауылдықтар — 11,8 %). Қол жеткізілген нәтижелер мен әлі де бар проблемаларды ескере отырып, Қазақстандағы жоғары білім сапасының көрсеткіштерінің өсуі өте маңызды. Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру жүйесінде университеттердің академиялық және басқарушылық тәуелсіздігін кеңейту бойынша жұмысты жалғастыру қажет. [7]
Корпоративтік басқару рөлін күшейту (байқау кеңестері, директорлар кеңесі). Берілген білім сапасының көрсеткіші кәсіби қауымдастықтың университеттердің білім беру бағдарламаларын олардың қазіргі құзыреттілікке сәйкестігін бағалауы болуы керек.
Бүгінгі күні Білім және ғылым министрлігінде білімнің барлық деңгейлері үшін әкімшілік деректерді сақтайтын және өңдейтін 82-ден астам ақпараттық жүйелер мен мәліметтер базасы бар. Сонымен қатар, олар интеграцияланбаған және дамудың басқа векторына ие, бұл тұтастай алғанда оларды қолданудың тиімсіздігіне әкеледі. Білім беру жүйесін цифрландыру жөніндегі іс-шараларды іске асыру «Цифрлық Қазақстан» Мемлекеттік бағдарламасы аясында жүзеге асырылады деп жоспарлануда. [8]
Әдебиет:
- Богуславска, К. (2015), «Еуразиялық экономикалық одақтың алғашқы қадамдары: даулар, бастамалар және нәтижелер», Ресейдің аналитикалық дайджесті, т. 170/7 шілде
- С. Қожкенов. «Электрондық үкімет: төрешілдік кедергілерсіз мемлекеттік қызмет көрсетулер», inform.kz
- Біріккен Ұлттар Ұйымының «электрондық үкіметтің» 2019 жылғы даму деңгейі жөніндегі есеп беруі;
- Engvall J., S. (2015), «Мемлекеттілікті бекіту: Қазақстанның халықаралық ұйымдардағы рөлі», Жібек Жолы құжаты, Орталық Азия-Кавказ институты және Жібек жолын зерттеу бағдарламасы
- Ғылыми негізделген тұжырымдаманы, жұмыс алгоритмдерін және электронды үкімет құралдарының архитектурасын әзірлеу мәселелерінің тұжырымы
- Электрондық үкімет. Бакалавриат және магистратура бағдарламаларына арналған оқулық және семинар. М.: Юрайт баспасы, 2017.
- Эриксон, Р. (1995), «Тәуелсіздік алғаннан кейінгі Ресей экономикасы», Гейл В. Лапидус (ред.), «Жаңа Ресей: қиын трансформация», Westview Press, Боулдер
- Жаңа сөздер мен мағыналар. ХХ ғасырдың 90-жылдарындағы баспасөз және әдебиет материалдары бойынша сөздік-анықтамалық. — SPb.: Дмитрий Буланин, 2014ж
