Ushbu maqola pedagogika va uning ilmiy tadqiqot usullari haqidagi turli qarama-qarshiliklarni ko'rib chiqadi. Unda pedagogikaning alohida fan sifatida, shuningdek, yosh avlod tarbiyasi va ta’limi haqidagi falsafaning bir tarmog‘i sifatida vujudga kelganligi haqida so‘z boradi.
Kalit so‘zlar: ko‘nikma, malaka, tadqiqot, tatbiq, munozara, didaktika, doston, rivoyat, xalq maqollari, ta’lim taraqqiyoti.
В данной статье рассматриваются разные рассуждения о педагогике и ее методах научных исследований. Говорится о возникновении педагогики как отдельной дисциплины, а также как отрасли философии о воспитании и образовании подрастающего поколения.
Ключевые слова: умение, компетентность, исследование, применение, дискуссия, дидактика, эпос, былины, народные пословицы, образовательный прогресс.
Pedagogika nima? Siz nima qilayapsiz? Pedagogikani endigina o‘rgana boshlagan odam nimani o‘rganish kerak, degan savol band qiladi. Pedagogika darslarida, pedagogik ensiklopediyalarda pedagogikaning muhokamasi turlicha, ayrim hollarda turli darajada izohlanadi. Masalan, pedagogika — tarbiya haqidagi fan; pedagogika — yosh avlodni tarbiyalash fani; pedagogika — insonni yaxlit qilib tarbiyalash haqidagi fan va hokazo. Ushbu ta'riflardan chetga chiqmagan holda, ta'lim muassasalarida unga mas'ul shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan ta'lim faoliyatini pedagogik nizo deb hisoblash maqsadga muvofiqdir. Pedagogika tarbiya haqidagi fan sifatida ta’limning mohiyatini anglash, uning qonuniyatlarini ochib berish va shu orqali ta’lim jarayoniga shaxs manfaati yo‘lida ta’sir ko‘rsatishni anglatadi.
Ta’lim insoniyat jamiyatining embrionida vujudga kelgan va insoniyat manfaatlariga xizmat qilgan. Ta'lim avlodlar o'rtasidagi aloqani ta'minlaydi.
Kattalar o'z hayotlarida to'plagan tajribalarini keyingi avlodga o'tkazdilar. Insoniyat oʻzining tarixiy taraqqiyotida turli ijtimoiy bosqichlarni bosib oʻtib, uzoq yoʻlni bosib oʻtdi.
Formatsiyalarning o'zgarishi natijasida mehnat munosabatlari va ishlab chiqarish munosabatlari rivojlandi. Bu ta'lim jarayonini takomillashtirishga ta'sir qildi. Jamiyat taraqqiyoti, mehnat qurollarining takomillashuvi natijasida kelajak avlodga qoladigan tajribalar ko‘lami tobora ortib boradi.Agar ibtidoiy jamiyatning boshida bolalar kattalarning mehnat jarayonida bevosita ishtirok etishi natijasida ko`nikma, malaka va bilimlarga ega bo`lsalar, keyinchalik ibtidoiy shakllanishlarning tabaqalanishi natijasida mehnat turlari ham o`zgardi.
Ayrim bolalarni (qabila boshliqlarining diniy marosimlarini oʻtkazganlarning bolalari) diniy eʼtiqodga oʻrgatish zarurati tugʻildi. Shunday qilib, bilimlarni tabaqalashtirish an'anasi eng ibtidoiy jamiyatda paydo bo'lgan.
Qullik davriga kelib, bu an'ana aniq ko'rinadi. Masalan, qul bolalar og'ir ishlarni bajarishga o'rgatilgan. Qul bolalar qullar ustidan hukmronlik qilishga tayyor edilar. Men ularga dars berishim kerak edi. Bu soha / o'qitishning o'ziga xos xususiyatlarini biladigan odamlarning ishtirokini talab qildi. Bu maktab va o'qituvchilarga bo'lgan ehtiyojni keltirib chiqaradi. Ijtimoiy formatsiyalarning yanada rivojlanishi maktablarning rivojlanishiga, ijtimoiy taraqqiyot talablariga javob beradigan yangi ta’lim muassasalari, ta’lim muassasalarining vujudga kelishiga olib keladi.
Pedagogikaning fan sifatida shakllanishi yosh avlodni hayotga tayyorlash, ularning tarbiyasini samarali amalga oshirish zarurati bilan bog`liq. Bu ehtiyoj o'quv tajribasi to'plangandan so'ng ushbu tajribani umumlashtirishni, yoshlarni tarbiyalash qoidalarini ishlab chiqishni talab qiladi. Avvalo, falsafa negizida pedagogikaning nazariy rudimentlari vujudga keldi. Quldorlik jamiyatida ba'zi falsafiy g'oyalar allaqachon shakllana boshlagan. Qadimdan xalq maqollari, rivoyatlari, dostonlarida inson tarbiyasi haqidagi g‘oyalar o‘z ifodasini topgan. Unda halollik, ota-onaga hurmat kabi fazilatlar ulug‘lanadi. “Alpomish”, “To‘maris” kabi doston va ertaklarda vatanparvarlik, mehr-oqibat tuyg‘ulari tarannum etilgan. Ta'lim va tarbiya masalalari doimo mutafakkirlar, yozuvchilar va olimlarning ongida bo'lgan. Bu insonlar bolalar tabiatini yorqin anglab, ularni barkamol insonlar etib tarbiyalashlari bilan pedagogik g‘oyalar rivojiga hissa qo‘shgan.
Suqrat, Aflotun, Demokrit kabi buyuk faylasuflar murakkab falsafiy tizim yaratdilar. Pedagogikaning fan sifatida shakllanishida chex olimi-pedagogi Yan Amos Komenskiyning xizmatlari katta bo’ldi. Uning «Buyuk didaktika» asari haqli ravishda pedagogika sohasidagi birinchi ilmiy ishdir. Pedagogika fanining mazmunini boyituvchi va rivojlantiruvchi qator manbalar mavjud. Maqollar, ertak va dostonlar, qo‘shiqlar, marosimlar, topishmoqlar xalq tarbiyasi hikmatlarini o‘z ichiga oladi. Olimlarning pedagogika nazariyasiga oid qarashlaridan fanda unumli foydalanilsa. Shu bilan birga pedagogika fani ham yangi g‘oyalar bilan boyib bormoqda.
Pedagogikada «ta'lim» so'zi turli ma'nolarda qo'llaniladi. Masalan, keng ijtimoiy ma’noda ta’lim ijtimoiy hodisa sifatida qo‘llanilganda jamiyatning barcha ta’lim vositalari: oila, maktabgacha ta’lim muassasalari, ta’lim muassasalari, kasaba uyushmalari, ta’lim sohasidagi axborot manbalarining faoliyatini o‘z ichiga oladi.
Ayrim tarmoqlar mustaqil fan sifatida rivojlangan. Masalan, maktab pedagogikasi, maktabgacha tarbiya pedagogikasi. Ba'zilari endigina fan sifatida paydo bo'lmoqda. Ular orasida kattalar pedagogikasi, o'rta maktab pedagogikasi bor.
Hozirgi zamon pedagogikasi ko'p tarmoqli fan bo'lib, u birinchi navbatda ta'lim ijtimoiy hodisa ekanligi nuqtai nazaridan pedagogika tarixi bilan bog'liq. Maxsus pedagogika (karpedagogika, tiflopedagogika, olegofrenopedagogika) defektologiya bilan chambarchas bog'liq. Xuddi shu ma'noda o'qituvchi rahbarligida maqsadli jarayon tushuniladi. Ta'lim — bu o'qituvchi va o'quvchining birgalikdagi faoliyati bo'lib, bu jarayonda bolalar bilim oladi, ko'nikma va malakalarni egallaydi, tarbiyalanadi va rivojlanadi. Axborot deganda nafaqat bilim olish, balki mustaqil bilim olish, ommaviy axborot vositalarining ta’siri, shuningdek, ilmiy tizimni egallash, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish tushuniladi. Inson kamoloti — ichki va tashqi omillar ta'sirida keng ma'noda shaxsga aylanish jarayonidir. Bu jarayonda ta’lim muhim o‘rin tutishi ta’kidlanadi.
Shaxsning shakllanishi insonning butun hayoti davomida rivojlanishining o'ziga xos shakli bo'lib, bu alohida tarbiyaviy ta'sirning natijasidir. Pedagogikada pedagogikaning boshqa bo'limlarini o'rganish jarayonida ko'rib chiqiladigan yana bir qancha tushunchalar mavjud. Fan va texnikaning jadal rivojlanishi, turli sohalarda bilimlarning o'sishi fanning tabaqalanishiga va uning turli sohalarga bo'linishiga olib keladi. Falsafadan yaqinda ajralib chiqqan pedagogika sohasida ko`p sohalarga bo`linish jarayoni yaqqol ko`zga tashlanadi.
Pedagogikaning ta'lim sohasidagi ob'ekti yosh avlod bo'lganligi sababli, pedagogika gumanitar fanlar bilan bog'liq. Pedagogika fanining metodologik asosini falsafa tashkil etadi. Chunki ta’limning maqsadi ilmiy dunyoqarashni shakllantirishdan iborat; jamoa va individual muammolar va boshqalar Iqtisodiyot, xususan, uning bir qismi sifatida xalq ta’limi iqtisodiyoti pedagogika bilan bog’liq.
Buning sababi shundaki, iqtisodchilarning tadqiqotlariga ko'ra, ishlab chiqarishning yuqori samaradorligi umumiy ta'limning yuqori darajada rivojlanishiga bog'liq.
Adabiyot:
- Parpiev A., Maraksimov A., Hamdamov R., Begimqulov Yu., Bekmuradov M., Tyloqov N. Elektron universiteti. Masofaviy ta'lim texnologiyalari. O‘zME Davlat ilmiy nashriyoti. -T.: 2008.-196 b.
- Abduqodirov A. A., Pardaev A. X. Masofaviy ta'lim nazariyasi va amaliyoti. — T.: Fan, 2009.-- 145 b.
- Ayupov R. X., Shayakubov Sh.Sh. Interfaol o'qitish usullari va vositalari. T.: TMI, 2016.-164 b.
