Бұл мақалада авиациялық әуе көлігінің коронавирустық пандемияға дейінгі және оның кезеңіндегі жағдайы қарастырылады. Пандемия Қазақстандағы авиация саласына қалай әсер етті,оның COVID-19-ға дейінгі және одан кейінгі статистикасы көрсетілді. Сондай-ақ қатаң карантиндік шараларды төмендеткеннен кейін қалпына келтіру кезеңі қарастырылуда. Соңында жағдайды жақсарту үшін кейбір ұсыныстар ұсынылады.
Түйін сөздер: әуе көлігі, коронавирус ауруы, ішкі тасымалдау, эпидемия.
В данной статье рассматривается авиационный воздушный транспорт до и в период пандемия коронавируса. Как это повлияло на авиационную отрасль в Казахстане, показаны статистика до и после COVID-19. Так же рассматривается период восстановление после снижение жестких карантинных мер. В конце предлагается некоторые рекомендация для улучшение ситуаций.
Ключевые слова: воздушный транспорт, коронавирус заболевание, внутренный перевозки, эпидемия.
Коронавирустық пандемия Еуропалық одақта және әлемнің басқа елдерінде әуе көлігіне бұрын-соңды болмаған әсер көрсетті. Бірінші толқын кезінде мүше мемлекеттердің көпшілігі кіруге немесе ұшуға тыйым салды және басқа да сапарларға шектеулер қойды, нәтижесінде жолаушылар рейстері тоқтап қалды. Алайда, ірі қалаларға қызмет көрсететін көптеген әуежайлар шектеулі тұрақты рейстерге, гуманитарлық, репатриациялық және жүк рейстеріне, сондай-ақ ұшақтардың тұрағына ашық қалды. Жолаушылар рейстерінің құлдырауы, әуе жүк секторының жағдайға бейімделуіне мәжбүр болды, кейде жолаушылар бөлімінде де жүктерді тасымалдады. Сала шығындарды азайту жолдарын іздейтіндіктен, ол жұмыс орындарының қысқарғанын және / немесе жұмыс режимдерінің қысқарғанын, жалақының қысқарғанын және жұмысқа қабылдауды тоқтата тұруды жариялады. Бірқатар авиакомпаниялар банкроттық туралы жариялады. 2020 жылдың жазына қарай Денсаулық сақтау саласындағы жағдай жақсарған сайын, мүше мемлекеттер авиакомпанияларға операцияларды баяу бастауға мүмкіндік беріп, көптеген сәйкес келмейтін және үнемі өзгеріп отыратын ережелер мен нұсқаулықтарды сақтап, әуе сапарларын едәуір шектей бастады. Сонымен қатар, авиакомпаниялар мен әуежайлар қатаң санитарлық шараларды сақтануы, бұл сала үшін де, жолаушылард үшін де жоғары шығынды болды. Халықаралық әуе көлігі қауымдастығы (IATA) авиакомпаниялар 2020 жылы жолаушыларының шамамен 66 % жоғалтады деп болжады. Дағдарыстың әуе көлігіне түпкілікті әсері оның ұзақтығы мен ауқымы, тұтынушылардың сенім деңгейі және тежеу шараларының қатаңдығы сияқты факторларға байланысты болады.
Негізгі бөлім
Қазақстанның барлық өңірлерінде ішкі және халықаралық рейстер үшін тұрақты жолаушылар және чартерлік рейстерді қабылдайтын барлығы 36 әуежай бар. Олардың ішіндегі ең ірілері-Алматы және Нұр-сұлтан әуежайы. Сонымен қатар, ел ішінде ұшуды жүзеге асыратын аймақтық аэродромдар, барлығы 12 аймақтық әуежайлар үнемі дамып келеді. COVID-19 пандемиясына дейін елде ішкі рейстер басым болды, апта сайын әуежайлар 2935 рейске қызмет көрсетті, олардың 1952-і қалааралық рейстер болды. 2019 жылға дейін ішкі рейстерге билеттер сатылымы өсті.
Диаграммада көк түспен Қазақстан ішіндегі ұшуларды көрсетеді, сары түспен халықаралық рейстер белгіленеді. Көріп отырғаныңыздай, халықаралық рейстер аз ғана үзіндімен басым. Сонымен қатар, қысқа аймақтық рейстер нарықтың бестен бір бөлігін құрайды.
Ал қалааралық ең танымал рейстер: Нұр-сұлтан (TSE) — Алматы (ALA); Нұр-сұлтан (TSE) — Шымкент (CIT); Алматы — Шымкент.
Еліміздің ішінде жолаушыларды тасымалдауда Fly Arystan Авиакомпаниясы көшбасшы болды. Өз қызметін 2018 жылы Алматы қаласында орналасқан алғашқы Қазақстандық бюджеттік авиакомпания (лоукостер) бастады. FlyArystan бір жағынан, анағұрлым бәсекелі жергілікті нарықта арзан авиабилеттерге деген сұранысқа жауап, екінші жағынан, бүкіл Орталық Азия мен Кавказ бойынша арзан авиатасымалдау үшін үлкен мүмкіндіктерді мойындау болып табылады. 2020 жылдың қаңтарында авиакомпания 9 ай ішінде миллионнан астам билет сатқанын хабарлады.
Корона дағдарысының бірінші толқыны азаматтық авиацияға қатты соққы берді. Барлық рейстер жабылды: ішкі және халықаралық, тек жүк тасымалы жүзеге асырылды. Қазақстандық тасымалдаушылар да пандемиядан туындаған барлық келеңсіздікті толық сезінді.
Сонымен қатар, авиакомпаниялар ағымдағы «коронавирус» жылы бір жыл бұрынғыға қарағанда 40 % — ға аз жолаушыларды тасымалдады. Жүк тасымалдау саласы салыстырмалы түрде аз зардап шекті.
2020 жылдың қыркүйегінде әуе жолаушылар көлігі қызметтерінің құны 2019 жылмен салыстырғанда 8,7 % — ға төмендеді. Еліміздің 17 өңірі арасында баға Батыс Қазақстан, Қарағанды, Атырау және Қостанай облыстарында өсті. Елордада, Шымкентте және Маңғыстау облысында баға айтарлықтай төмендеді.
Шекаралардың біртіндеп ашылуымен авиациялық тасымалдаудың әлемдік нарығы қалпына келе бастады, бірақ негізінен ішкі рейстердің арқасында. Әуе тасымалы перспективалары вакцинация қарқынына байланысты. Бірақ мемлекеттің карантиндік шараларды төмендетуінің арқасында қазір ел ішінде ұшу үшін ПТР тестілері қажет емес, бұл ел ішінде рейстердің тез тұруға мүмкіндік берді.
Ішкі сұраныстың қалпына келуінің жақсы қарқынына қарамастан, тек аймақтық компаниялар ғана өмір сүре алады. Шынында да ірі тасымалдаушылар рентабельділікті сақтау үшін халықаралық әуе қатынасын қалпына келтіру мерзімдері өте маңызды. Жүк тасымалы 2021 жылы авиакомпаниялар үшін өте күшті бизнес болып қала береді.
Қорытынды
Халықаралық жолаушылар тасымалын қалпына келтіру өте баяу қарқынмен жүзеге асырылып жатр. 2021 жылы Халықаралық тасымалдар көлемі әлі де дағдарысқа дейінгі көрсеткіштердің аз ғана үлесін білдіреді және кемінде 2023 жылға дейін толық көлемде қалпына келмейді.
2020 авиация мен туризм үшін өте қиын жыл болды. Алайда, бұл дағдарысты көрші елдер арасындағы ұзақ мерзімді жағдайды жақсарту үшін пайдалануға болады.
Бұл дағдарыс авиация саласын реформалар, жаңа стратегиялар және қайта құрылымдау арқылы "қайта бастауға» мүмкіндік береді. Осы мүмкіндіктердің кейбірін және бастапқы ұсыныстарды қарастыруды ұсынамын. Бұл ұсынымдар ағымдағы жағдайдың күрделілігін атап көрсету және ОАӨЭЫ (Орталық Азия өңірлік экономикалық ынтымақтастық) елдеріне арасында диалогты бастау мақсатында арналған:
– Халықаралық тасымалдаудың едәуір аз кезеңінде авиациялық және туристік секторларды қалпына келтіруге ықпал ету үшін ішкі туризмді дамыту қажет.
– ОАӨЭЫ елдеріне саяхат пен туризмді ынталандыру және жәрдемдесу мақсатында «жасыл жолақтарды» ашу мүмкіндігін қарастыру қажет.
– ОАӨЭЫ елдері үшін визасыз саясатты іске асыру мүмкіндігі.
– Азия мен Еуропа арасындағы өзінің стратегиялық орналасуын пайдалана отырып және жолаушылар ағынының төмендеуі кезеңінде авиация саласы үшін жүк тасымалдарынан түсетін кірісті ұлғайта отырып, жүк авиатасымалдарының әлеуетін кеңейтуге инвестиция салу қажет.
– Байланыссыз әуе тасымалдарын көтермелеу және әуежайлардағы цифрлық рәсімдерді қолдау үшін технологияларға инвестиция салу қажет.
– COVID-19 ортасында авиатасымалдар үшін бірыңғай стандарттар мен ережелерді енгізу қажет.
Әдебиет:
- Уикипедия [Электрондық ресурс]Ашық энциклопедиясы // FlyArystan, 17.01.2022. Кіру режимі: https://ru.wikipedia.org/wiki/FlyArystan
- 24.kz сайты [Электрондық ресурс] // Услуги пассажирского воздушного транспорта в РК подешевели, 15.10.2020 -Кіру режимі: https://24.kz/ru/news/economyc/item/429597-uslugi-passazhirskogo-vozdushnogo-transporta-v-rk-podesheveli-na-9
- aviastat.ru сайты [Электрондық ресурс] // Прогноз: «Перспективы развития мировой авиационной отрасли», 24.04.2021 -Кіру режимі: https://www.aviastat.ru/analytics/92-prognoz-perspektivy-razvitiya-mirovoy-aviacionnoy-otrasli
- adb.org сайты [Электрондық ресурс] Азиатский банк развития // Воздействие COVID-19 на авиацию и туризм в ЦАРЭС, 01.02.2021 -Кіру режимі: http://dx.doi.org/10.22617/SPR200268–2
- Аналитический центр [Электрондық ресурс] Европейский парламент // Выживание авиатранспорта во время пандемии, 11.04.2020 — Кіру режимі:https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_BRI(2020)659326
