Мақалада Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің қазіргі даму жағдайы және перспективасы айтылған. Қазіргі таңда қаржылық сектор — ең танымал салалардың бірі болып табылады. Төлемдер жасау, ақша айырбастау, ақша аударымдары — осының барлығы тұтынушылар арасында сұранысқа ие қызмет түрлері болып табылады. Соңғы технологиялық жетілу заманында Банктер де, өздерінің қызметтерін қашықтықтан басқару функциясын қарқынды енгізу үстінде. Бұл мақаланың өзектілігі ауылдық, шалғай жерлерде тұратын тұтынушыларға мобильді қосымша арқылы, өзіне керекті қызмет түрін ұсыну болып табылады. Бұл проблеманың туындауының негізі ауылдық жерлердің көбісінде банк бөлімшелерінің жоқтығы, тұтынушылардың қарапайым банк қызметтерін алу үшін қала орталығына келуі болып табылады. Туындаған мәселені шешу барысында келесі қызметтердің дамып келе жатқандығын көрсететін боламыз: мобильді қосымшаны жетілдіріп, күнделікті сұраныстағы банк қызметтерін онлайн форматқа көшіру, цифрлық технологияға бет бұру болып табылады.
Кілт сөздер: банк, мобильді қосымша, интернет банкинг, онлайн банкинг.
В статье описаны текущее состояние и перспективы развития банков второго уровня в Республике Казахстан. На сегодняшний день финансовый сектор является одной из самых востребованных отраслей. Совершение платежей, обмен денег, денежные переводы — все это услуги, пользующиеся спросом у потребителей. В век новейшего технологического развития оба банка активно внедряют функцию удаленного управления своей деятельностью. Актуальность данной статьи заключается в предоставлении потребителям в сельской и отдаленной местности необходимых им услуг через мобильное приложение. Причиной данной проблемы является отсутствие отделений банков в большинстве сельских населенных пунктов, приезд потребителей в центр города для получения обычных банковских услуг. В решении этого вопроса мы покажем, что развиваются следующие услуги: разработка мобильных приложений, перевод повседневных банковских услуг в онлайн-формат, переход на цифровые технологии.
Ключевые слова: банкинг, мобильное приложение, интернет-банкинг, онлайн-банкинг.
Кіріспе. Қазіргі таңда нарықтың дамуы мен Қазақстан экономикасында бәсекелестіктің күшеюі осы мәселенің басым бағыттарын іздеуге банктерді мәжбүрлеп отыр. Мұндай жетістіктерге қол жету ішкі өндіріс тиімділігін қамтамасыз ету немесе оның бәсекелестерімен салыстырғанда нарыққа бет бұрғанда жақсы болады. Озық технологияларды енгізу банктің дамуының өзекті мәселесі болып табылады, осылайша, IT-технологияларын енгізу үдерісінде банктің мақсаттары мен стратегияларына оларды байланыстыру ең маңызды болып табылады. Жаңа технологиялардың даму бағыттарының бірі Интернетбанкинг және ұялы банкингті дамыту болып табылады. Осы саладағы жобаларды дамытудың бір себебі — еліміздегі халықтың біркелкі таралып орналаспауы, сонымен қатар, көптеген банктер ауылдық жерлерде өздерінің филиалдарын ашуға дайын еместігі. Болашақта онлайн арналары мен қашықтан банктік қызметтерді дамыту жаңа клиенттер базасын кеңейтуге көмектеседі.
Жобаларды басқару банктердің немесе кез-келген компанияның тиімді дамуының ең маңызды факторы болып табылады. Ақпараттық технологиялардың дамуымен көптеген компанияларға әртүрлі автоматтандырылған ақпараттық жүйелерді қолдану арқылы бизнестің табыстылығын арттыруға болатыны белгілі.
Бұл жаңалық Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктер үшін өте өзекті мәселе болып табылады, себебі олар банк қызметіне бағытталған арнайы бағдарламалық жүйелерді пайдалану арқылы нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға жағдай жасайды. Осылайша, IT өнімдерінің қоғам өміріне тартылу дәрежесінің артуына байланысты IT-жобаларды тиімді басқару тақырыбы өте өзекті болды. Жаңа технологияның дамып келе жатқан бағыттарының бірі интернет-банкинг пен мобильді банкингті дамыту болып табылады.
Негізгі бөлім. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің қамтитын маңызды стратегиялардың бірі IT саласындағы өзгерістер. Қазақстанда бүгінде 38-ге жуық екінші деңгейлі банктер бар және олардың арасындағы бәсекелестік үлкен, сондықтан олар жаңа жолдар мен шешімдер іздеуге мәжбүр және мүмкін болатын бизнес өзгерістеріне жоғары бейімделуді талап ететін нарықтың үлкен көлемін бағындыруға жағдай жасайды.
Қазіргі уақытта 39 коммерциялық банктің 33-і халықпен белсенді жұмыс істеуде, бірақ оның ішінде 21 банкте ғана филиалдар мен бөлімшелер желісі дамыған. Оның ішінде банк бөлімшелерінің ең көп саны, шамамен 65 %-ы 15 ірі қалада шоғырланған, олардың халқы Қазақстан тұрғындарының жалпы санының 38 %-ын ғана құрайды.
Қызмет көрсету орындарының саны мен банктік қызмет көрсету нүктелерінің өңірлер бойынша біркелкі бөлінбеуі арасында үлкен алшақтық бар, соның салдарынан ел тұрғындарының 60 %-ға жуығы банктік қызметтерге қол жеткізе алмайды. Ал банктердің көпшілігі бұл мәселені шалғай аудандарда немесе елді мекендерде филиалдар мен кеңселерді дамыту арқылы шешуге тырыспайды, өйткені аймақта халық аз болса, жаңа қызмет көрсету орталықтарын құру қымбат шешім болып табылады, сонымен қатар статистикалық мәліметтерге сәйкес қалаларда халықтың жалақысы ауылдық жерлерге қарағанда әлдеқайда жоғары. Осыған орай, соңғы жылдары қалыптасқан жағдайды түзету және жаңа клиенттерді тарту мақсатында банктер онлайн-арналарды және қашықтан банктік қызмет көрсетуді дамыту бойынша түрлі жобаларды жүзеге асыруда [1].
Сарапшылардың пікірінше, Қазақстанның банк секторы жаңа тенденцияға дер кезінде ден қойып, қолма-қол ақшаны қолма-қол ақшасыз және электронды төлемдерге айналдыруға аса назар аудару қажет. Сондай-ақ, сарапшылар Қазақстанның банк секторы болашақта қызмет көрсету бөлімшелерінде ғана емес, сонымен қатар онлайн-банкинг пен мобильді қосымшалар арқылы клиенттерге қызмет көрсетуді айтарлықтай жақсартуы керек деп санайды. 2025 жылы біртұтас экономикалық кеңістік шеңберінде біртұтас қаржы нарығын құру және Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі кезінде Қазақстанның банк секторы бәсекеге ашық болады, сондықтан жергілікті банктер жоғары сапалы және шетелдік банктердің қолжетімді IT ұсыныстарымен бәсекеге дайын болуы қажет. TNS Gallup Media Asia зерттеуі бойынша, біздің еліміздегі интернетті пайдаланушылар саны шамамен 11 миллион адамды құрайды (1-сурет), ал олардың 80 %-ы да мобильді интернетті пайдаланушылар. Ал Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі статистика комитетінің мәліметі бойынша, 2021 жылы Қазақстандағы ұялы байланыс абоненттерінің саны 16 миллион адамға жетті, бұл интернет-банкингтің, атап айтқанда, мобильді қосымшалардың дамуына қолайлы жағдай туғызуда.
Сурет 1. Интернетті пайдаланушылар саны млн.бірлік
Осы жағдайларда банк секторында электрондық қызмет көрсету арналарының дамуы артып келеді. Қазіргі таңда 38 банктің 25-інің жеке интернет-ресурсы, тоғыз банкінің мобильді қосымшасы бар. Соңғы жылдары еліміздің ірі банктерінің көпшілігі қашықтан қол жеткізу технологияларын ауқымды дамытуды стратегиялық мақсат ретінде таңдап, интернет-банкингтің жалғасы ретінде қарастырылатын мобильді банкингке ерекше мән берілуде. Мобильді банкинг негізгі технологиялардың біріне айналды, өйткені ұялы телефондар мен смартфондардың қолжетімділігі қаржы институттарының клиенттік базасының айтарлықтай өсуін қамтамасыз ете алады. Сонымен қатар, қарым-қатынас пен тартудың бұл арнасы қарым-қатынастың ең тиімді құралы болып табылады. Сонымен қатар, мобильді банкинг Қазақстанның аумақтық таралуы, халықтың төмен тығыздығы және ұялы телефонның барлық жерде енуі жағдайында барлық әлеуетті клиенттерге қол жеткізудің жалғыз жолы болуы мүмкін. Бұл кеңселер түріндегі дәстүрлі арна үнемді емес банктік қызметтерді көрсету тәсілі. Мобильді банкингтің дамуы банк клиенттеріне шот операциялары туралы қарапайым SMS хабарлама жіберуден басталды және қазірдің өзінде транзакциялар туралы ақпарат, ақша аудару, үзінді көшірмелерді қабылдау және қызметтерге ақы төлеу сияқты қызметтердің кеңейтілген спектрін алуға болады [2].
Банкті таңдаған кезде клиенттердің көпшілігі қашықтағы банктік қызметтердің, атап айтқанда, интернет-банкингтің сапасына, ыңғайлылығына және функционалдығына назар аударады.
Банктер барған сайын талапшыл клиенттердің сұраныстарын қанағаттандыруға тырысуда: олар бірегей қызметтерді енгізуде, провайдерлердің функционалдығы мен тізімдерін кеңейтуде, ең ыңғайлы интерфейсті құруда. Рейтингтер мен сарапшылардың пікіріне сүйенсек, ең табысты банктер қатарына Jusan Bank, Халық банкі, Kaspi bank, Сбербанк және ForteBank жатады.
Қазақстанның қаржы секторындағы цифрлық серпіліс туралы тек банкирлер мен сарапшылар ғана емес, статистика да айтады. Ұлттық банктің мәліметінше, соңғы бір жылда (маусым-маусым айлары) онлайн-банкинг қызметін пайдаланушылар саны 7 миллионға өсіп, 32,3 миллионға жетті, яғни банктерде күн сайын 19 мыңнан астам жаңа цифрлық клиент пайда болды. Смартфондардың қолжетімділігі, карантиндік шектеулер және қашықтағы қызметтерге сұраныстың артуы банктерді цифрлық арналарды, соның ішінде мобильді қосымшаларды белсенді дамытуға әкелді.
Қазақстандық банктердің смартфондарда қаншалықты танымал екенін және олардың қандай «чиптері» бар екенін білу үшін AQR периметрі бойынша (АТФ қоспағанда) 13 банктің жеке тұлғаларына арналған мобильді қосымшаларды зерттеді.
Play Market-те жүктеп алу саны бойынша көшбасшылар Kaspi және Halyk қосымшалары болып табылады. Барлығы 15 миллионнан астам рет жүктелген (инфографикадан қараңыз). MAU және DAU көрсеткіштері (сәйкесінше ай сайынғы және күнделікті белсенді пайдаланушылар) осы банктердің белсенді аудиториясын көрсетеді. Kaspi мәліметтері бойынша, 2020 жылы ай сайынғы белсенді пайдаланушылар саны 9,1 миллион адамды (+ 59 % жыл сайын) құрады, ал биылғы жылдың алғашқы алты айында 10,2 миллионға жетті. Күнделікті белсенді пайдаланушылар саны 2020 жылы 4,9 миллионға өсті (+ 155 % және 6 миллионға дейін — соңғы алты айда. Halyk мәліметтері бойынша, Homebank өткен жылы 2,6 миллион ай сайынғы белсенді пайдаланушыны құрады (бір жыл бұрынғыдан 2,2 есе көп). Күнделікті белсенді пайдаланушылар саны 793 мың (+167 %) болды.
Jusan, Альфа, Home Credit және BCC «миллионерлер» болды (1 миллионнан 5 миллионға дейін жүктеу). Еуразиялық банк пен Сбербанктің бұрынғы қосымшалары да миллионнан астам жүктеп алынған. Retail Home Credit-те 2020 жылы қолданбаны ай сайын 1,5 миллионға жуық белсенді пайдаланушылары бар, ал мобильді банкингтің белсенді тұтынушыларының үлесі бір жыл бұрынғы статистикаға қарағанда 43 % -дан 84 % -ға жетті [3].
Қорытынды. Статистикалық мәліметтерге сүйене отыра, қазіргі таңда барлық тұтынушыларға ыңғайлы интерфейстер пайда болып, дамып келеді. Жыл сайын цифрлық технологияға бет бұрып, мобильді қосымшаларды жүктеп жатқан адамдар саны күн санап артуда. Өткен бесжылдықпен қазіргі кезде салыстырмалы түрде қарайтын болсақ, мобильді қосымшалар интерфейсі халыққа түсінікті, әрі қолжетімді қызмет түрлері көп.
Әдебиет:
- Богданов В. Управление проектами. Корпоративная система — шаг за шагом. — М.: Манн, Иванов и Фербер, 2012.
- Антонов О. Обзор Банковская деятельность в Казахстане. Обзор 2013. http://ftp.coollib.net/b.usr/01eg_Borisovich_Antonov_Bankovskaya_deyateliiost_v_Kazahstane._Obzor_20131.pdf#l — Алматы, 2014.
- Михайлова С. Интернет-аудитория. Алматы/Казахстан http://www.tas-global.te/ru/research/research_smi.php, Web Index Казахстан -2015.
