Мақалада авторлар есту қабілеті бұзылған мектеп жасына дейінгі балаларға ойын әдісі арқылы экологиялық тәрбие беру жолдары қарастырған.
Кілтті сөздер: ойын, экологиялық тәрбие, есту қабілеті бұзылысы, қоршаған орта.
В статье авторы рассматривают способы обучения детей дошкольного возраста с нарушением слуха через игру.
Ключевые слова: игра, экологическое воспитание, нарушение слуха, окружающая среда.
Экологиялық тәрбие дегеніміз — экологиялық сана мен мінез-құлықтың табиғатпен үйлесімді бірлігі. Экологиялық сананың қалыптасуына экологиялық білімдер мен сенімдер әсер етеді [2].
Таңдалған тақырып білім берудің қазіргі кезеңінде өзекті болып табылады. Адамның табиғатпен қарым-қатынасы қазіргі заманның аса өзекті мәселесі болып табылады. Жыл сайын оның дыбысы күшейе түседі.
Балалық шақтағы балалардың өмірінде балабақшалар ерекше орын алады, олардың тәрбиелік әсері ұзақ және тиімді. Мектепке дейінгі жастан бастап көкжиектің дамуын ынталандыру, балалардың түсінігіне қол жетімді біліммен қанықтыру өте маңызды, бұл оларды табиғатты зерттеуді қажет етеді.
Есту қабілеті бұзылған балаларға экологиялық тәрбие беру әдістемесінің ерекшеліктері туралы айтатын болсақ, оның сипатты ерекшелігі баланың табиғат объектілерімен тікелей байланысы, өсімдіктермен және жануарлармен тірі қарым-қатынасы, бақылау және күтім жасау бойынша практикалық іс-әрекеті болып табылатынын атап өткен жөн. оларды талқылау барысында көргендерін түсіну. Табиғат туралы жанама білімнің (кітап, слайд, ертегі, картина, әңгімелесу, т.б. арқылы) екінші дәрежелі маңызы бар: оның міндеті — баланың табиғат объектілерімен тікелей байланыста алатын әсерлерін кеңейту және толықтыру [1].
Экологиялық тәрбиенің мақсаты — экологиялық сана негізінде құрылған қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарауды қалыптастыру. Бұл табиғатты пайдаланудың моральдық-экологиялық принциптерін сақтауды және оны оңтайландыру идеяларын ілгерілетуді, өз жерінің табиғатын зерттеу және қорғау бойынша белсенді жұмысты болжайды.
Экологиялық білім берудің мазмұнын оқушылар әр түрлі іс-әрекетте игереді. Экологиялық ойынның ерекшеліктері қандай?
Экологиялық ойындар — қатысушылардың ерекше ойын әрекетін өрістетуге негізделген, табиғатқа деген ынтасының жоғары деңгейін, қызығушылығын тудыратын экологиялық білім мен экологиялық мәдениетті тәрбиелеудің бір түрі [3].
Мен өз жұмысымда экологиялық ойындарды құрастыру кезінде келесі міндеттерді ұстанамын: табиғат туралы білімдер жүйесін, мотивтерін, қажеттіліктерін, табиғаттағы экологиялық қолайлы мінез-құлық пен әрекеттердің әдеттерін қалыптастыру; қарым-қатынас дағдылары мен дағдыларын дамыту.
Экологиялық ойындарды өткізу кезінде мен келесі технологияларды ұстанамын:
- Экологиялық ойындарды өткізуге болатын бағдарлама бөлімін және тақырыптарды таңдаңыз.
- Таңдалған тарау мен тақырыптың экологиялық мәдениетке тәрбиелеу жүйесіндегі орнын анықтаңыз, негізгі ұғымдарды, идеясын, қарым-қатынастарды қалыптастыру жүйесін бөліп көрсетіңіз.
- Экологиялық ойынның құрылымы мен барысын құрастырыңыз.
- Таңдалған тақырып бойынша экологиялық білімнің тиімді қалыптасуын қамтамасыз ететін ойын әдісі негізінде құрылған педагогикалық шарттар жүйесін анықтау.
- Білім мен қарым-қатынастың қалыптасуының бастапқы деңгейін тексеруге арналған тапсырмалар жүйесін құрастырыңыз, диагностика жүргізіңіз.
- Баланың экологиялық мәдениетін тәрбиелеуде ойын әдісін қолданудың тиімділігін тексеру мақсатында тапсырмалар жинағын құрастыру.
Менің ойымша, экологиялық ойындарды төмендегідей бөлуге болады:
1) баланың (немесе балалар тобының) бастамасымен туындайтын ойындар — дербес ойындар (театрлық, эксперименттік ойындар, режиссерлік, сюжеттік-көрсетілімдік, сюжеттік-рөлдік ойындар);
2) ересек және одан үлкен балалардың бастамасымен туындайтын ойындар — ұйымдастырылған ойындар (дидактикалық, қозғалмалы, бос уақыт);
3) халықтың тарихи қалыптасқан дәстүрінен туындайтын ойындар — халық ойындары.
Менің ойымша, есту қабілеті бұзылған мектеп жасына дейінгі балалар үшін ережелері бар ойындар — қозғалмалы, сюжетті, дидактикалық ойындар маңызды дамытушылық мәнге ие. Мұндай ойындардың орталық элементі — ережелер — балалардың дамуына әсер ететін негізгі фактор. Ережелер баланы белсенділікке шақырады: зейінін ойын тапсырмасына аудару, ойын жағдайына тез әрекет ету, жағдайға бағыну [4].
Ережелері бар ойындарды ұйымдастыру оларға ересек адамның қатысуын білдіреді — оның рөлі әсіресе жаңа ойын енгізілген алғашқы кезеңде маңызды, ал балалар оның мазмұны мен ережелерін түсінуі керек, содан кейін оларды оңай қолдану үшін үйрену керек. оларды іс жүзінде. Ойында ересек адам екі рөлді орындайды: тең қатысушы және ұйымдастырушы. Ересек адам ойын дағдыларының иесі, сондықтан даусыз және ережелерді үнемі сақтау мұндай ойындарды ұйымдастыру мен өткізудің негізгі шарты болып табылады.
Ережелерді меңгеру, олардың мінез-құлқын оларға бағындыру балаларға оңай емес: олар серіктестердің ережелерді бұзуын тез байқай бастайды және өздерінің бұзушылықтарын байқамайды. Сондықтан ережелерді қайталау, оларды ұзақ уақыт бойы сабырлықпен түсіндіру ұйымдастырушылық сәт болып табылады.
Экологиялық білім беруде ережелері бар ойындар бақылаулар, әдебиеттерді оқу кезінде алынған әртүрлі табиғат құбылыстарын көрсетуге мүмкіндік береді. Мұндай ойындар есту қабілеті бұзылған мектеп жасына дейінгі балалардың әртүрлі психикалық дағдыларын: талдау, салыстыру, жіктеу, жіктеу қабілетін дамытуда үлкен рөл атқара алады [3].
Мен өз жұмысымда қоршаған ортаға бағытталған ашық ойындарды қолданамын. Ашық ойындар есту қабілеті бұзылған баланың қозғалыстағы қажеттіліктерін қанағаттандырады, әртүрлі қозғалыс тәжірибесін жинақтауға ықпал етеді. Баланың белсенділігі, ойынмен байланысты қуанышты тәжірибе — мұның бәрі әл-ауқатқа, көңіл-күйге жақсы әсер етеді, жалпы физикалық даму үшін жағымды фон жасайды. Ашық ойындарға әртүрлі типтегі қозғалыстар жиынтығы кіреді, олардың көпшілігі үлкен бұлшықет топтарымен байланысты. Бұл ойынның бұл түрін дене тәрбиесінің, балалардың қозғалысын дамытудың маңызды құралына айналдырады. Бұл ойындар балалардың бақылау кезінде алған алғашқы білімдерін бекітеді.
Ашық ойындарды сәтті өткізу үшін келесі шарттар орындалады:
— алдын ала жұмыс;
— ойынға ең көп балаларды тарту;
— балалардың жас ерекшеліктерін ескеру;
— қолжетімділік және күрделіліктің жеткілікті деңгейі;
— ойын ережесін дәл сақтау;
— балалардың тәжірибесі мен біліміне сүйену;
— балалардың өмірі мен денсаулығы үшін табиғи ортаның (объектілердің) қауіпсіздігі;
— нақты тапсырмаларды қою;
— дидактикалық тапсырма мен ойын әрекеттерінің біртіндеп күрделенуі;
— балаларды белсендіру мақсатында ойын ережесін өзгерту;
— ойынды қорытындылау.
Ашық ойындарды ұйымдастырған кезде («Ұшады, жүзеді, жүгіреді», «Ауа, жер, су», «Үкі», «Ормандағы аюда») есту қабілеті бұзылған баланың белсенді және егер ойын таныс сезімдер мен ақпаратқа негізделген болса ғана ләззат алыңыз. Бұл жағдайда ол реакция жылдамдығын, бағдарлануды, бұрыннан бар білімнің багажын пайдалану қабілетін дамытады.
Сезім тудыратын ашық ойындардың көмегімен табиғат туралы білімді меңгеру баланың өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің объектілеріне ұқыпты және ұқыпты қатынасының қалыптасуына әсер етпей қоймайды. Ал балада жағымды эмоциялық реакция тудыратын экологиялық білім оның дербес ойынының бір бөлігіне айналады, сайып келгенде оның мазмұнына айналады. Еліктеу және еліктеу қимылдары қолданылған ашық ауада өткен ойындарда балаларымыз аңдардың, құстардың, жәндіктердің, ағаштардың өздеріне таныс бейнелерін жаңғыртты. Яғни, жабайы табиғаттың көрнекі бейнелерін балалар практикалық іс-әрекеттерге проекциялады, бұл олардың танымдық процестің белсенді қатысушысына айналуына мүмкіндік береді. Еліктеу-еліктеу қимылдары мектеп жасына дейінгі балалардың физикалық қасиеттері мен моторикасын, бейнелі және шығармашылық ойлауын, зейінін, есте сақтауын дамытады [5].
Есту қабілеті бұзылған балалардың ойындары экологиялық тәрбие берудің қажетті шарты деп есептеймін. Ойын барысында табиғатқа деген сүйіспеншілікке, оған ұқыпты, ұқыпты қарауға, сонымен қатар экологиялық таза мінез-құлыққа тәрбиеленеді.
Әдебиет:
- Головчиц Л. А. Дошкольная сурдопедагогика: Воспитание и обучение дошкольников с нарушениями слуха: учеб.-метод. Пособие для студ. высш. учеб. заведений. — М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2010. — 319 с.
- Баряева Л. Б. Гаврилушкина О. П. Зарин А. Соколова Н. Д. Программа воспитания и обучения дошкольников с интеллектуальной недостаточностью. — 2-е изд. перераб. и доп. — СПб. КАРО, 2009. — 272 с.
- Золотова Е. И. Знакомим дошкольников с миром животных: Кн. для воспитателя дет. сада / Под ред. Н. Ф. Виноградовой. — 2-е изд. перераб. — М. Просвещение, 1988. — 159 с. ил.
- Киреева Л. Г., Бережнова С. В. Формирование экологической культуры дошкольников. — М.: Учитель, ИП Гринин, 2017. — 283 с.
- Соломенникова О. А. Занятия по формированию элементарных экологических представлений в средней группе детского сада. Конспекты занятий. — М.: Мозаика-синтез, 2010. — 80 с.
