Мақалада өмірлік мәселелерді шешуді оңтайландыру құралы ретінде мектеп оқушыларының жобалық ойлауын мақсатты түрде қалыптастыру және дамыту қажеттілігі қарастырылады. Мектеп оқушыларының информатика пәні бойынша жеке жобаларды жобалау мен іске асырудың жобалық-модульдік тәсілі ұсынылады.
Кілт сөздер : жоба, жобалық әдіс, модульдік әдіс, оқыту әдістемесі, информатика, мұғалім, оқушы, білім беру.
В статье рассматривается необходимость целенаправленного формирования и развития проектного мышления школьников как средства оптимизации решения жизненных проблем. Предлагается проектно-модульный подход к проектированию и реализации индивидуальных проектов школьников по информатике.
Ключевые слова: проект, проектный метод, модульный метод, методика обучения, информатика, учитель, ученик, образование.
Қазіргі уақытта білім беру жүйесінде информатика пәні негізгі орындардың бірін алуда. Бұл тақырыптың қажеттілігін тудыратын бірқатар себептер бар. Бірінші себеп, қазіргі әлемде адамдар өздерінің кәсіби қызметінде әртүрлі ақпараттың үлкен көлемімен жұмыс істеудің практикалық дағдыларына ие болуы керек, сонымен қатар өз жұмысында арнайы жабдықты (компьютер, мультимедиа және т. б.) қолдана білуі керек. Ақпараттық технологиялар саласында білікті кадрлардың шұғыл қажеттілігі байқалады, сондықтан мектептің информатика пәнінің міндеті айқын бола түсуде. Информатика пәнінің міндеті-білім алушыларда ақпараттық ағындармен және тиісті жабдықтармен жұмыс істеудің бастапқы дағдыларын қалыптастыру және дамыту болып табылады [1].
Бүгінгі таңда білім берудегі өзекті мәселелердің бірі-инновациялық технологияларды қолдану және оқытушы мен білім алушының өзара іс-қимылын заманауи білім беру процесіне енгізу. Қоғамды компьютерлендіру процесі барған сайын қарқынды болып келеді және оқыту мен оқытуға жаңа талаптар қояды. Балаларды өз бетінше ойлауға үйрету, әртүрлі салаларда білім алу, әртүрлі шешімдердің нәтижелері мен ықтимал салдарын болжау қабілетін дамыту, сондай-ақ себеп-салдарлық байланыстарды орнату қажет. Информатика сабақтарының аясында жобаларды жүзеге асыру осы мақсаттарға қызмет етеді. Білім алушылардың, соның ішінде информатика саласындағы жобалық іс-әрекетін талдау қазіргі мектеп жобалық әдістің дидактикалық әлеуетін толық пайдаланбайтындығын көрсетеді. Қазіргі қоғам өз азаматтарының тәуелсіз және белсенді әрекет етіп, шешім қабылдап, өзгерген өмір жағдайларына икемді бейімделуін қалайды. Сондықтан мектепте мұндай адамды тәрбиелеу үшін жағдай жасау керек [2].
Бағдарламалық құралдар мен жаңа цифрлық және АКТ технологияларын пайдалану жобалау және зерттеу қызметінде неғұрлым жылдам және сапалы нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Цифрлық және АКТ технологияларының, іздеу жүйелерінің шексіз мүмкіндіктерін пайдалану, осы тақырып бойынша бар білімдерге кең шолуды зерттеу және талдау жобаның негізгі кезеңдерінде жақсы нәтижеге қол жеткізуге көмектеседі, атап айтқанда проблеманы қою, мақсат қою, жоспарлау, іске асыру, рефлексия. Жоба бойынша жұмыстың соңында жобаны ұсыну өте маңызды. Презентацияның сәттілігі көбінесе оның компьютерлік көрінісіне және нәтижелерді мүдделі тұлғалармен бөлісу мүмкіндігіне байланысты [3].
Информатика салыстырмалы түрде жас мектеп пәні болғандықтан, оны оқытудың ерте және дәстүрлі әдістері мен тәсілдері тиімді емес. Сондықтан информатика сабақтарындағы оқушылардың жобалық қызметі орта және жоғары сыныптарда дамудың жаңа кезеңіне тез енуде. Информатика сабақтарындағы жобалық іс-әрекеттің даму әлеуеті білім алушылардың проблемаларды қою, ақпаратты іздеу, жоспарлау, өзін-өзі бағалау, жобалық топ шеңберіндегі қарым-қатынас, өз жұмысының нәтижелерін көпшілік алдында ұсыну сияқты дағдыларын дамытудан тұрады [4].
Мектепте оқушылар өз қабілеттерін ашуға, жоғары технологиялық әлемде өмірге дайындалуға мүмкіндік алуы керек. Мектептердің пішіні мен мазмұны жағынан келбеті айтарлықтай өзгеруі керек. Егер мектепте оқу қызықты болса, ол міндетті білім берудің ғана емес, сонымен қатар өзін-өзі даярлаудың, шығармашылықпен және спортпен шұғылданудың орталығы болса, біз нақты қайтарымға ие боламыз. Қазіргі мектептің басты мақсаты-білім беру сапасын арттыру және оқушылардың жан-жақты дамыған тұлғасын қалыптастыру үшін қажетті жағдайларды жасау. Осы бағытта оң нәтижелерге қол жеткізу үшін дәстүрлі оқыту жүйесін пайдалану жеткіліксіз.
Қазіргі уақытта ақпараттандыру, бұқаралық коммуникация және білім берудің жаһандануы жағдайында мектептің білім беру процесіне оқыту жүйесін жаңартуға және оқушылардың оқуға деген ынтасын арттыруға болатын жаңа әдістер мен технологияларды енгізуге көбірек көңіл бөлінуде. Жобалау қызметі оқытудағы авторитаризмнен алшақтауға мүмкіндік береді, әрқашан оқушылардың өзіндік жұмысына бағытталған. Осындай іс-әрекеттің көмегімен білім алушылар белгілі бір білімнің мөлшерін алып қана қоймайды, сонымен қатар осы білімді өз бетінше алуға, танымдық және практикалық мәселелерді шешу үшін қолдануға үйренеді [5].
Жобалау-жаңа ұғымдар мен тұжырымдамаларды жасауға қызмет ететін білім беру процесінің маңызды құрамдас бөлігі. Жоба дегеніміз-белгілі бір функционалды, техникалық-экономикалық, экологиялық және тұтынушылық қасиеттері бар нақты объектілерді немесе әсерлерді құруға бағытталған интеллектуалды және әлеуметтік-мәдени қатынастардағы әмбебап және тәуелсіз қызмет түрі. Жобалық қызметті жүзеге асыруда тиімді нәтиже алудың маңызды шарттары белгілі бір алгоритмді қолдану болып табылады. Атап айтқанда, Н. А. Масюкова жобалауда келесі қадамдарды атап өтті:
– нақтылық диагностикасы (зерттеу, әртүрлі ғылыми дәрежедегі зерттеулер жүргізу);
– құндылықтарды, мағыналарды, шындықты өзгерту мақсаттарын қалыптастыру (өзектендіру, ұғыну, іздеу);
– нәтиже кескінін жасау;
– уақытында жобалық мақсатқа қол жеткізу бойынша бірлескен іс-қимылдарды кезең-кезеңмен жоспарлау (бағдарлама жасау);
– коммуникация барысында белгіленген іс-қимылдарды алмасу, келісу және түзету;
– жобаны іске асыру нәтижелерінің кешенді сараптамасы [6].
Жобалық-модульдік әдістемесін тәжірбиеде қолдану мақсатында Қазыбек би атындағы № 14 жалпы орта мектебінің 10-сыныптар арасында диагностикалық зерттеу жұмыстары жүргізілді. Оқушылардан диагностикалық зерттеу жүргізу мақсатында 2 бағыт бойынша тест дайындалды: «Дербестік дәрежесін анықтауға қол жеткізу тесті» және «Оқушылардың іс-шараларға қатысу мотивтерін зерттеу» (Л. В. Байбородова) тесті. Жобалық-модульдік әдісін тәжірбиеде қолдану мақсатында орта мектептің 10-сынып оқушыларына арналған 1-кестеде ҚМЖ (қысқа мерзімді жоспар) құрастырылды.
Кесте 1
Орта мектептің 10-сыныбына арналған ҚМЖ (қысқа мерзімді жоспар) жоспары
|
Ұзақмерзімді жоспар бөлімі: 1-бөлім. Компьютерлік желілер мен ақпараттық қауіпсіздік |
Мектеп: |
|||||||||
|
Күні: |
Мұғалімнің аты-жөні: |
|||||||||
|
Сынып: 10 |
Қатысқандар: |
Қатыспағандар: |
||||||||
|
Сабақтың тақырыбы |
Желіде жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік шаралары ( ж обалық іс-әрекет) |
|||||||||
|
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме) |
«Ақпараттық қауіпсіздік», «құпиялылық», «тұтастық» және «қолжетімділік» терминдерінің қолдану саласын сипаттау және желіде жұмыс істеу кезінде «мұғаліммен оқыту» әдісі қағидасын түсіндіру арқылы жобаны жасау. |
|||||||||
|
Сабақтың мақсаты |
Барлық оқушы: «Ақпарат» және «ақпараттық қауіпсіздік» ұғымдарымен танысады Көпшілік оқушы: Қазақстан Республикасындағы заңмен қорғалатын құпияларды анықтайды Кейбір оқушы: Жүйенің сенімділігіне тұжырым жасайды |
|||||||||
|
Бағалау критерийі |
Жобамен жұмыс істеу кезеңдерін дәйекті түрде ұсынады; Ақпараттық қауіпсіздіктің құрамдас бөліктерін салыстырады. Қауіпсіздік жүйелеріне тұжырым жасайды, жазбаша есепте жобамен жұмыс істеу нәтижелерін ұсынады. |
|||||||||
|
Ойлау дағдыларының деңгейі |
Білу, түсіну, қолдану, талдау, жинақтау, бағалау |
|||||||||
|
Тілдік мақсаттар |
Пәнге қатысты сөздер қоры және терминология: Ақпарат-информация-Information,қауіпсіздік-безопасность-security, қауіпсіз жүйе-защищенная система- secure system, кепілдік- гарантия-guarantee Сөйлеу/жазу кезінде қолданылатын пайдалы сөз тіркестері:
|
|||||||||
|
Құндылықтарға баулу |
Басқа адамдардың ойын құрметтеу, топтық, жұптық жұмыс жасау барысында жақсы қарым-қатынас орнату, Қазақстандық патриотизм және азаматтық жауапкершілікке баулу |
|||||||||
|
Пәнаралық байланыс |
Қазақ тілі, ағылшын тілі, орыс тілі, құқық негіздері пәніндегі құқықтық заңның тармақтары кездеседі |
|||||||||
|
Алдыңғы білім |
Компьютерлік желілер, домен аттары жүйесінің (DNS) қызметі |
|||||||||
|
Сабақ барысы |
||||||||||
|
Сабақтың жоспарланған кезеңдері |
Сабақтағы жоспарланған жаттығу түрлері |
Ресурстар |
||||||||
|
Сабақтың басы 5 минут |
Ұйымдастыру кезеңі 1.Оқушыларды түгелдеу, топқа біріктіру 2. «Ыстық алақан» оқушылар шеңберге тұрып алақандарын бір-біріне қойып компьютер құрылғыларына байланысты бір-біріне тілек айтады (жедел жадтай жылдам бол, монитордай тұнық бол, курсордай жүйрік бол...) 3. Топқа біріктіру: «Өзіңді қандаймын деп ойлайсың?» «Әдемі, ақылды, талантты, дарынды, ізденімпаз, сұлу, көрікті...”. деп жазылған стикерлерді таңдап алады. Артында жазылған сандар бойынша топқа бірігеді.Қауіпсіздік ережесін ескерту. Оқушылардан жобалық іс-әрекеттің не екенін еске түсіруді және жобаны орындау кезеңдерін атауды өтініңіз.
Ақпараттық ресурстар (Зерттелетін мәселе туралы толығырақ қайдан білуге болады?) |
|
||||||||
|
Сабақтың ортасы 30 минут 8 минут |
Жоба тақырыптары: 1. Ақпараттық қауіпсіздік. 2. Компьютерлік вирустар. 3. Интернеттегі алаяқтық және ұрлық. 4. Әлеуметтік желілердегі қауіптер (бұзу, кибербуллинг). 5. Ақпаратты қорғау. 6. Ақпаратты қорғауды құқықтық реттеу. Жобаны бағалау критерийлерін құру (критерийлерді оқушылар жасайды). Жобалық жұмыстарды бағалау критерийлері ( Олар сыныпта талқылау барысында өзгертілуі мүмкін және жобаны қорғау алдында түпкілікті бекітілуі тиіс ). 1. Таңдалып алынған жоба тақырыбының өзектілігі мен құндылығы. 2. Материалдардың тақырыпқа сәйкестігі, олардың құрылымы, тақырыпты толық ашуы. 3. Жобаның таныстырылымы (жұмыс кезеңдерін сипаттау, таңдау уәждемесі, техникалық құралдардың сипаттамасы, өз жұмысына талдау жасау). 4. Шешендік шеберлігі, топта сөз сөйлегенде реттілігі, қосымша безендірудің саны. 5. Жобаны орындаудың дербестік деңгейі. 6. Жоба тақырыбының өзектілігі мен құндылығы 7. Тақырыпты толық ашу деңгейі. 8. Жоба проблемасын шешу үшін қандай да бір қосымшаларды қолданудың мақсатқа сәйкестігі. Жобамен жұмыс. Жобаны қорғау Қорғауды өткізу үшін оппоненттер сайланады — олар параллель сыныптың үздік оқушылары, информатика педагогтері немесе шақырылған қонақтар, ата-аналар бола алады. Сабақты бекіту: Жобаларды бағалау Мұғалімдердің сұрақтары: - Сен жобамен жұмыс істеу барысында жаңа не үйрендің? - Жоба тапсырмалары сен үшін тым қиын болды ма әлде тым оңай болды ма? - Жобаны орындауға қанша уақыт жұмсадың? - Сен жобаны жалғыз орындадың ба әлде топ болып орындадыңдар ма? - Жобаны қорғау қиын болды ма? - Басқа жобалардың қорғауын тыңдау қызықты болды ма? |
Бейнеролик, интербелсенді тақта, таныстырылым компьютер |
||||||||
|
Сабақтың соңы 2 минут |
Рефлексия БББ кестесі арқылы кері байланыс орнату:
|
Оқулық, жұмыс дәптері |
||||||||
|
Саралау — Сіз қандай тәсілмен көбірек қолдау көрсетпексіз? Сіз басқаларға қарағанда қабілетті оқушыларға қандай тапсырмалар бересіз? |
Бағалау — Сіз оқушылардың материалды игеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлап отырсыз? |
Денсаулық және қауіпсіздік техникасын сақтау |
||||||||
|
Саралау оқушылардың жеке қабілетін ескере отырып, оқу материалдары мен ресурстарын әзірлеуді, тапсырмаларды іріктеуді, күтілетін нәтижені, оқушыларға жеке қолдау көрсетуді қамтуы мүмкін. Уақытты тиімді қолданып, саралауды сабақтың кез келген кезеңінде қолдануға болады. |
Бұл бөлімде оқушылардың сабақта нені үйренгені, сабақта пайдаланылған әдістер мен тәсілдер жазылады. |
Денсаулықты қорғау технологиялар. Осы сабақта қолданылатын қауіпсіздік техникасы ережесінің тармақтары. |
||||||||
|
Жалпы бағалау Сабақта ең жақсы өткен екі нәрсе (оқыту мен оқуға қатысты)? 1: 2: Сабақтың бұдан да жақсы өтуіне не оң ықпал етер еді (оқыту мен оқуға қатысты)? 1: 2: Осы сабақтың барысында мен сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістіктері/қиыншылықтары туралы нені анықтадым, келесі сабақтарда не нәрсеге назар аудару қажет? |
||||||||||
10 сынып оқушыларынан тестілеу алынғаннан кейін әр сабақта жобалық-модульдік технологиясының моделі қолданылды. Жобалық-модульдік әдістемесін тәжірбиеде қолдану мақсатында практикалық сабақтар, шағын жобалық жұмыстар жүргізілді. Оқушылардың жобалық жұмыстарды орындауда жауапкершілігі, өздеріне сенімділігі, шығармашылық қабілеттері, информатика пәніне деген қызығушылығы арта бастады. Олар топта жұмыс істеуге, бір-біріне көмек беруге, кейбір мәселелерді шешуде тиімді жолдарды қарастыруға, өз бетінше шешім қабылдауға дағдыланды.
Әдебиеттер:
- Тажимуратова, В. Р. Проектная деятельность на уроке информатики при изучении информационных технологий / В. Р. Тажимуратова // Информационные технологии в образовательном процессе вуза и школы: Материалы ХV Всероссийской научно-практической конференции, Воронеж, 24 марта 2021 года / Редколлегия: Р. М. Чудинский (науч. ред.) [и др.]. — Воронеж: Воронежский государственный педагогический университет, 2021. — С. 450–454.
- Кадеева Оксана Евгеньевна, Гревцов Кирилл Юрьевич, Сырицына Валентина Николаевна, Ильченко Олег Юрьевич МЕТОД ПРОЕКТОВ НА УРОКАХ ИНФОРМАТИКИ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ВИЗУАЛЬНЫХ СРЕДСТВ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ // Ученые записки университета Лесгафта. 2020. № 11 (189).
- Новиков А. Н. Методические основы использования программных средств в проектной деятельности // Вестник Московского государственного областного университета. Серия: Педагогика. 2017. No 1. C. 115–123.
- Николаева, Д. С. Методические проблемы использования проектной деятельности при обучении информатике в современной школе / Д. С. Николаева // Научное мнение. — 2018. — № 3. — С. 134–140.
- Везиров Т. Г., Везиров Т. Г. Проектная деятельность на уроках информатики и ИКТ в сельской средней школе // Педагогический журнал. 2016. No 2. С. 214–221.
- Мамедова, Г. А. Специфика использования метода проектов в образовании / Г. А. Мамедова // Россия и мировое сообщество: экономическое, социальное, технико-технологическое развитие: сборник научных трудов по материалам I Всероссийской научно-практической студенческой конференции, Нижний Новгород, 30 сентября 2016 года / НОО «Профессиональная наука», 2016. — С. 261–265.
