SIN-VIRTUE концептларининг инглиз афоризмларида вербаллашуви

Ушбу мақолада халқнинг турмуш тажрибасига таяниб бир шахс яратган қисқа, образли турғун бирликлар ҳикматли сўзлар яъни афоризмларнинг концептуал белгилари кенг ёритиб берилган

Калит сўзлар: ҳикматли сўзлар, афоризмлар, маъно, ҳалқ, тажриба, мазмун, ижод

В статье подробно описаны концептуальные особенности кратких, образно устойчивых единиц мудрости, т. е. афоризмов, созданных одним человеком на основе жизненного опыта народа.

Ключевые слова: слова мудрости, афоризмы, смысл, люди, опыт, содержание, творчество.

Маълумки, синтактик томондан гап бўлиб шаклланган, халқнинг турмуш тажрибасига таяниб бир шахс яратган қисқа, образли турғун бирликлар ҳикматли сўзлар (афоризмлар) деб аталади. Бошқа сўз билан айтганда, афоризмлар — бу бадиий, образли мулоҳазалардан иборат алломалар, доно адиблар айтган ҳикматли сўзлардир. Тарихда биз Юсуф Хос Ҳожиб, Аҳмад Югнакий, Алишер Навоий ижоди билан танишар эканмиз, афоризм деб аталмиш муаллифи аниқ доно ва ҳикматли сўзларга дуч келамиз. “Оз-оз ўрганиб доно бўлур, қатра-қатра йиғилиб дарё бўлур” каби мисоллар шулар жумласидандир. Афоризмлар барқарорлик, мазмуний яхлитлик, такрорийлик, нутқда бир хил тузилишда такрорланиш белгиларига кўра бошқа турғун бирликлар билан умумийлик мавжуд бўлса ҳам, аниқ муаллифнинг борлиги билан улардан фарқ қилади.

Афоризмлар ўз ва кўчма маъноларга эга бўлиши билан яна ҳам диққатга сазовордир. Масалан, “Шамол бўлмаса, дарахтнинг учи қимирламас” ҳикматли сўзи ўз маъносида ҳам қўлланадигандек туйилади. Аммо бу ҳикматли сўзни ҳеч ким ўз маъносида деярли қўлламайди. Аслида, ҳаётда учраб турадиган турли миш-мишларнинг рост эканлигини таъкидлаш мақсадида бу мақолни эсга олиш одат тусига кирган.

Aфоризмларда биз нафақат халқ ижодиёти ва тажрибаси, балки муаллифнинг индивидуал дунё тасвирини, унинг дунё ҳақидаги фаразларини ҳам кўришимиз мумкин. “Sin” компонентли инглиз афоризмларининг таҳлили, ушбу концепт қуйидаги концептуал белгиларга эга эканлигини кўрсатди:

1) Гуноҳ — бу Ҳудога қарши исён

“We have to recognize that sin is a fact, not a defect; sin is red-handed mutiny against God. Either God or sin must die in my life...If sin rules in me, God's life in me will be killed; if God rules in me, sin in me will be killed.” (Charles Spurgeon);

“Too many think lightly of sin, and therefore think lightly of the Savior” (Charles H. Spurgeon).

“If I am the chief of sinners, I am the chief of sufferers also.” (Robert Louis Stevenson);

“For any sin, we all suffer. That is why our suffering is endless.” (Wendell Berry).

3) Гуноҳ инсонни ҳалокатга ва ўлимга маҳкум этади

“One leak will sink a ship: and one sin will destroy a sinner.” (Oswald Chambers);

“All sins tend to be addictive, and the terminal point of addiction is damnation.” (W. H. Auden);

“Be killing sin or it will be killing you.” (Joseph Campbell);

“Sin brought death, and death will disappear with the disappearance of sin.” (Mary Baker Eddy).

4) Кибр ва мағрурлик гуноҳнинг асосий сабабчиси

“The first sin in our universe was Lucifer's self conceit.” (Thomas Carlyle);

“Pride causes us to care more about what our non-Christian friends think of us than what God will do to them in their sin.” (C. S. Lewis);

6) Гуноҳ Худодан узоқлашишдир

“Sin is essentially a departure from God.” (Benjamin Franklin);

“The Bible will keep you from sin, or sin will keep you from the Bible.” (John Owen);

“To pretend to trust Christ to save you from sin while you are still determined to continue in it is making a mockery of Christ.” (John Milton);

“Sin is absence of God. Nothing more, nothing less.” (Simon Mawer).

Юқорида биз кузатган афоризмларнинг аксарияти асосан тадқиқот объекти бўлган концептнинг қадриявийкомпонентини ифодалайди ва асосий концептуал маънолар салбий характерга эга: 1) гуноҳ — буҲудога қарши исён; 2) гуноҳ — бу азоб; 3) гуноҳ -бу ҳалокат, ўлим; 4) гуноҳнинг сабаби кибр ва мағрурлик; 5) гуноҳ Худодан узоқ-лашишдир.

Биз таҳлилларимизни бевосита “Virtue” концептини ифодаловчи virtue лексема иштирок этган афоризмлар билан давом эттирмоқчимиз. “Virtue” лексемаси компонентли инглиз афоризмларининг таҳлили, ушбу концепт қуйидаги концептуал белгиларгаэга эканлигини кўрсатди:

1) Жасорат савобнинг энг олий тоифаси

“Courage is not simply one of the virtues, but the form of every virtue at the testing point.” (C. S. Lewis);

“Courage is the greatest of all virtues, because if you haven't courage, you may not have an opportunity to use any of the others.” (Samuel Johnson);

2) Савоб — меҳрибонлик, севги, камтарлик кабиларни ичига олувчиинсоний фазилатлар:

“Live so that when your children think of fairness, caring, and integrity, they think of you.” (H. Jackson Brown);

“A grateful heart is a beginning of greatness. It is an expression of humility. It is a foundation for the development of such virtues as prayer, faith, courage, contentment, happiness, love, and well-being.” (James E. Faust);

“Fortitude is the guard and support of the other virtues.” (John Locke);

“Consistency is the most overrated of all human virtues... I'm someone who changes his mind all the time.” (Malcolm Gladwell);

“Humility, that low, sweet root, from which all heavenly virtues shoot.” (Thomas Moore);

“Punctuality is one of the cardinal business virtues: always insist on it in your subordinates.” (Don Marquis);

“Modesty seldom resides in a breast that is not enriched with nobler virtues.” (Oliver Goldsmith);

“Kindness is an everyday byproduct of all the great virtues.” (Krista Tippett);

“Industry, economy, honesty, and kindness form a quartet of virtues that will never be improved upon.” (James Oliver);

“Moderation is the silken string running through the pearl chain of all virtues.” (Joseph Hall).

3) Яхшилик бу инсонларни ва мамлакатларни бирлаштирувчи куч:

“Our virtues and our failings are inseparable, like force and matter. When they separate, man is no more.” (Nikola Tesla);

“That future depends on the values of self-government, our sense of duty, loyalty, self-confidence and regard for the common good. We are a diverse country, and getting more diverse. And these virtues are what keep this great country together.” (Jeff Miller);

“Force and fraud are in war the two cardinal virtues.” (Thomas Hobbes).

4) Савоб амалда билинади

“The measure of any man’s virtue is what he would do, if he had neither the laws nor public opinion, nor even his own prejudices, to control him.” (William Hazlitt);

“I neither drink nor smoke, because my schoolmaster impressed upon me three cardinal virtues; cleanliness in person, cleanliness in mind; temperance.” (John Burns).

5) Савобга саъй-ҳаракатлар орқали эришилади

“Virtues are acquired through endeavor, which rests wholly upon yourself. So, to praise others for their virtues can but encourage one's own efforts.” (Thomas Paine);

6) Яхши фазилатлар ёлғон воситаси ёки ниқоб бўлиши мумкин

“I have always considered it as treason against the great republic of human nature, to make any man's virtues the means of deceiving him.” (Samuel Johnson);

“Vice is man’s nature: virtue is a habit –or a mask.” (William Hazlitt);

“He has all the virtues I dislike and none of the vices I admire.” (Winston Churchill);

“When you are younger you get blamed for crimes you never committed and when you're older you begin to get credit for virtues you never possessed. It evens itself out.” (Casey Stengel).

Хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки, “савоб” компонентли афоризмларда “савоб” концептининг асосан қадриявий компоненти ифодаланади. Қадриявий компонентни ифодаловчи афоризмлар ижобий ва қисман салбий концептуал белгиларни вербаллаштиради.

Ижобий концептуал белгиларга қуйидагилар киради:

1) савоб бу жасорат;

2) савоб бу инсоний фазилатлар жамланмаси;

3) савоб бу куч;

5) савоб бу ахлоқий фазилат.

Савобнинг салбий концептуал белгилари ҳам мавжуд. Мисол учун, фазилатлар ёлғон воситаси ёки ниқоб бўлиши мумкин. Инсонлар айрим ҳолларда ўз манфаатлари йўлида ўзларини савоб қилаётгандек кўрсатиб, инсоний, аҳлоқий фазилатларини ниқобланиб олишлари мумкин. Бу альатта жамиятда салбий иллатларни юзага келтиради ва инсонлар ўртасида ўзаро ишончсизликни келтириб чиқаради.

Адабиёт:

1. Галиева М. Р. Вербализация концептосферы WORD/СУЗ/СЛОВО в английской, узбекской и русской языковых картинах мира. Дисс.на соиск. уч. степ. канд. фил. наук. — Т. 2010. с. 168
2. Маслова В. А. Лингвокультурология. — М.: Академия, 2007. — 208 с.
3. The Oxford Dictionary of Phrases, Sayings and Quotations//Susan Ratcliffe, 2 nd edition, Oxford University Press, 2002
4. https://www.brainyquote.com/topics/virtues-quotes_2
5. Zarif Adilov Ximmatovich t. f.n. prof. candidate of science professor, Mukhlisa Akromova Saydimuxtor qizi/УДК: 05.21.01/ Landscape solutions about highways/ «Экономика и социум» ISSN 2225–1545, № 5(84) 2021
6. Mukhlisa Akromova Saydimuxtor qizi. Creating a landscape solution to the tourist route architectural environment / УДК 62:74/ «Экономика и социум» ISSN 2225–1545 № 12(91) 2021