Мақалада жасыл экономика ұғымы туралы және оның халықаралық тәжірибесі туралы баяндалады. Халықаралық практикада жасыл саясатты іске асырудағы елдердің табыстарын бағалау үшін Жасыл экономика индексі талқыланады. Жасыл экономиканы реттеудің мемлекеттік саясатын іске асырудың тиімділігінің жеткіліксіздігін ескере отырып, оның шеңберінде шешілетін міндеттерге және оны жүзеге асыру кезінде Қазақстан Республикасында пайдаланылатын құралдарға сәйкестік дәрежесі зерделенеді.
Кілт сөздер: жасыл экономика, экология, табиғи ресурстар.
В статье рассказывается о понятии зеленой экономики и ее международном опыте. В международной практике для оценки доходов стран в реализации зеленой политики обсуждается индекс зеленой экономики. С учетом недостаточной эффективности реализации государственной политики регулирования зеленой экономики изучается степень соответствия решаемым в ее рамках задачам и инструментам, используемым в Республике Казахстан при ее осуществлении.
Ключевые слова: зеленая экономика, экология, природные ресурсы.
Кіріспе
Соңғы жылдары табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануға көбірек көңіл бөлінуде, көптеген үкіметтер жаңартылатын энергия көздерін пайдалану және климаттың өзгеру қаупіне жедел әрекет ету шараларын қабылдауда.
Қазақстандық және әлемдік тәжірибе көрсеткендей, «жасыл күн тәртібінің" ұлттық деңгейдегі маңыздылығына қарамастан бұл саясатты жүзеге асыруға арналған бірыңғай басқару органдары құрылмайды.
Бұл жағдай немен байланысты? Әрине осындай басқару жүйесінің құрылымы жасыл экономика саласындағы мемлекеттік саясаттың тиімділігіне алып келмейді.
Осы жағдайдың нәтижесінде реттеу функциялары әртүрлі басқару органдардың арасында бөлінеді, бұл жауапкершіліктің тиімді тетіктерін қолдануды қиындатады.
Халықаралық практикада жасыл саясатты іске асырудағы елдердің табыстарын бағалау үшін Жасыл экономика индексі (Global Green Economy Index — GGEI) кеңінен таралды, мысалы: https://epi.yale.edu/epi-results/2020/component/epi сайтын пайдалану жасыл экономиканы реттеу саясатын іске асыруда әртүрлі елдердің үкіметтерінің қызмет нәтижелерін бағалауға мүмкіндік береді.
1-кестеде 2020 жылы Жасыл экономика индексі бойынша реттелген әлем елдері көрсетілген. Рейтингке барлығы 180 ел кірді.
1 кесте
Жасыл экономика индексі бойынша әлем елдерінің рейтингі, 2020 ж.
|
Ел және оның әлемдегі дәрежесі |
Экологиялық тиімділік индексін бағалау |
Жылдар |
|
82,5 |
2010–2020 гг. |
|
82,3 |
|
|
81,5 |
|
|
81,3 |
|
|
80 |
|
|
... |
51,2 |
|
|
85. Казахстан |
44,7 |
Дереккөз: Dual Citizen компаниясының деректері.
Ұсынылған кесте бойынша, экономикалық, инновациялық даму, әлемдегі саяси ықпал деңгейі және жүргізіліп жатқан мемлекеттік саясаттың нәтижелілігінің басқа да дәстүрлі көрсеткіштері елдің жасыл экономика индексі бойынша рейтингімен нашар байланысты екендігі қызығушылық тудырады. Мысалы, АҚШ сияқты әлемдегі ең ірі ел рейтинг тізімінің топ-20 қатарына кірмеген, тек 24-ші орында орналасты. Алайда, Мальта секілді басқа салаларда (жасыл экономиканы дамытудан басқа) айтарлықтай жетістікке жетпеген мемлекет дамушы топ-30 рейтингіне кіргенің көріп отырмыз.
Dual Citizen компаниясы GGEI әзірлеушісі ретінде жеке компания болып табылады, оның кіріс көздерінің бірі деректер жинақтарын қалыптастыру, оларды өңдеу және кейіннен осы деректердің өзін немесе оларға қол жеткізуді сату, сондай-ақ әртүрлі ілеспе қызметтерді (аналитикалық, кеңес беру және т. б.) көрсету болып табылады. Осыған байланысты, ол бастапқы деректерді өңдеу тәртібі бөлігінде олардың дерек көздерін көрсеткенімен индекс мәндерін есептеу әдістемесін егжей-тегжейлі ашпайды. Жалпыға қол жетімділікте Әдістеменің жалпы сипаттамасы ғана берілген.
Осылайша, жасыл экономиканы реттеудің мемлекеттік саясатын іске асыру нәтижелерін бағалау үшін сипатталған индексті оның әдістемелік жетілмегендігін түсіне отырып, белгілі бір сақтықпен пайдалану керек. Сонымен қатар, қарастырылған салада халықаралық таратуға ие болатын басқа индикатор ұсынылмаған, сондықтан практикалық тұрғыдан Жасыл экономика индексін есептеу рәсімдерін жетілдіру қажеттілігін мойындай отырып, аталған индекс есептеу тәсілінен басқа тиісті мемлекеттік саясатты бағалау әдісі жоқ екенің мәлімдеймін.
Қорытынды
Барлық салаларда, оның ішінде жасыл экономиканы реттеу саласында мемлекеттік саясатты әзірлеу мен іске асырудың ұйымдастырушылық негізі мемлекеттік органдар, ұйымдар және т. б. болып табылады. Басқарудың ұйымдастырушылық құрылымының шешуші рөлі тек басқаруда ғана емес, сонымен қатар әртүрлі ұйымдарды басқаруда да көрінеді.
Тиісті басқару органдарының функциялары мен міндеттерін зерделеу кезінде (олардың ресми интернет-сайттарында ұсынылған мәліметтерді талдау негізінде) елде жасыл экономиканы қалыптастыру саясатын іске асыру, оны қолдау және ынталандыру қажеттілігін көрсету тұрғысын қарастырып, Осының негізінде біз мемлекеттік саясаттың осы бағыты маңызды рөл атқаратының түсініп, бірақ дұрыс ұйымдастырушылық-институционалдық тұрғыдан бекітілмеген деген қорытындыға келдік.
Қазіргі таңда Экология, геология және табиғи ресурстар Министрлігі жаныңда «Климаттық саясат және жасыл технологиялар» департаменті бар, бірақ менің ойымша, бұл органның мәртебесі төмен және басқа министрліктер мен ведомстволар тарапынан оның шешімдерін іс жүзінде елемеу салдарынан оның қызметінің нәтижелері төмен болатыны анық.
Осыған байланысты орталық деңгейде консультативтік мәртебесі бар (Үкімет жанындағы комиссия, ведомствоаралық комиссия, Президент жанындағы кеңес және т. б. форматында) жасыл экономиканы қалыптастыру жөніндегі ұсынымдарды тұжырымдауға жауапты, сондай-ақ тиісті шешімдер қабылдауды ақпараттық-талдамалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын арнайы орган құру орынды болып табылады.
Сонымен қатар, жасыл экономиканың дамуын талдау мен болжаудың мамандандырылған орталығын құру қажет.
Комиссияның жұмысы туралы барлық мүдделі тұлғалар мен басқару инстанцияларын хабардар етіп қана қоймай, функцияларын да орындауға бағытталған комиссияның жұмысын көрсететін интернет желісінде мамандандырылған ресми сайт құру маңызды аспект болып табылады.
Комиссия жұмысының бастамашылығы жасыл экономиканы дамытудың ұлттық стратегиясын (доктринаны, бағдарламаны немесе ұқсас деңгейдегі және ауқымдағы өзге де құжатты) әзірлеу үшін алғышарттар жасайды, бұл осы саладағы саясатты жоспарлы түрде іске асыруға, оған бүгінгі күні байқалып отырғандай шашыраңқы емес, жүйелі, теңгерімді сипат беруге, сондай-ақ осы мақсаттарға бөлінетін ресурстарды (кадрлық, технологиялық, материалдық-техникалық, табиғи, қаржылық және ақпараттық) шоғырландыруға мүмкіндік береді — деп, есептеймін.
Әдебиет:
- БҰҰ конференциясы, Женева, 2011 жылғы 1 және 2 желтоқсан, «Жасыл» экономикаға көшу: тұрақты даму мүддесіндегі білімнің рөлі*.
- Концепция по переходу Республики Казахстан к «зеленой экономике»
- https://ecogosfond.kz/
- Шпинев Ю. С. «Жасыл» экономиканың құқықтық негіздері
- Қолданбалы және іргелі зерттеулердің халықаралық журналы
- https://greenkaz.org/index.php/press-centr/novosti-v-strane/item/3106-zelenaya-ekonomika-kak-osoznannyj-vybor-kazakhstana
- https://kapital.kz/economic/97568/zatraty-na-okhranu-okruzhayushchey-sredy-sokratilis-do-384-mlrd-tenge.html
