Волейбол спорт тури билан шуғулланувчи профессионал спортчиларнинг мусобақаолди тайёргарлигининг ижтимоий-психологик жиҳатлари | Статья в журнале «Молодой ученый»

Отправьте статью сегодня! Журнал выйдет 28 декабря, печатный экземпляр отправим 1 января.

Опубликовать статью в журнале

Автор:

Рубрика: Молодой ученый O'zbekiston

Опубликовано в Молодой учёный №18 (413) май 2022 г.

Дата публикации: 06.05.2022

Статья просмотрена: 105 раз

Библиографическое описание:

Ахмедов, Ш. А. Волейбол спорт тури билан шуғулланувчи профессионал спортчиларнинг мусобақаолди тайёргарлигининг ижтимоий-психологик жиҳатлари / Ш. А. Ахмедов. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2022. — № 18 (413). — С. 588-590. — URL: https://moluch.ru/archive/413/91125/ (дата обращения: 18.12.2024).



Ҳозирги кунда волейбол оммавий спорт турига айланишга улгурган. Дастлаб волейбол дам олиш ва соғлом турмуш тарзини сақлаш учун ўйин тури ҳисобланган бўлса, XX асрга келиб волейбол оддий ўйиндан Олимпия спорт турига айланди. Бундан келиб чиққан ҳолда шуни таъкидлаш керакки, волейбол спорт тури билан шуғулланувчи профессионал спортиларга қўйиладиган талаблар доимий равишда ўзгариб туради ва улардан кўпроқ спорт, техник ва психологик тайёргарликни талаб қилади. Қуйида волейболчи спортчиларнинг турли мусобақаларга психологик тайёргарликларининг ўзига хос жиҳатлари ҳақида сўз юритилади.

Калит сўзлар: волейбол, эмоционал соҳа, когнитив соҳа, ирода, жамоавийлик, саралаш, лидер, сублимация, десенсибилизация, мотивация.

В настоящее время волейбол стал популярным видом спорта. Первоначально волейбол считался игрой для расслабления и поддержания здорового образа жизни, к двадцатому веку волейбол превратился из обычной игры в олимпийский вид спорта. В связи с этим следует отметить, что требования к профессиональному спорту в волейболе постоянно меняются и требуют все большей спортивной, технической и психологической подготовки. Ниже представлены особенности психологической подготовки волейболистов к различным соревнованиям.

Ключевые слова: волейбол, эмоциональная сфера, когнитивная сфера, воля, работа в команде, квалификация, лидер, сублимация, десенсибилизация, мотивация.

Волейбол — катта ҳиссий ва интеллектуал кўлами билан ажралиб турадиган спорт ўйини. Волейболчи фаолиятининг психологик хусусиятлари ўйин қоидалари, ўйин ҳаракатларининг характери, рақобат курашининг объектив хусусиятлари билан белгиланади. Ўйиннинг юқори суръати, унинг давомийлиги, спортчининг вақт босими остида жавоб ҳаракатларини бажаришга тайёрлиги, ҳар бир техниканинг маҳсулдорлиги ва ҳар бир ҳаракатнинг катта масъулияти, шунингдек, шиддатли билан муносабатда бўлган томошабинларнинг кўплиги — буларнинг барчаси спортчига кучли ва хилма-хил ҳис-туйғуларни бошдан кечиришга ундаб, унинг руҳиятига ижобий ёки салбий таъсир кўрсатади. Спорт фаолияти коллектив характерга эга бўлиб, бошқа одамлар иштирокида ва уларнинг бевосита аралашувида амалга оширилади. Спорт жамоаси ўзига хос психологик хусусиятларга эга жамоадир [1].

Волейбол спорт турида спортчиларнинг иродавий сифатларига катта талаблар қўйилади. Мусобақа жараёнида спортчилар кўплаб объектив ва субъектив қийинчиликларга дуч келадилар, уларни енгиш учун турли хил иродавий хусусиятлар талаб этилади. Спорт мусобақаларининг натижаси асосан психологик омиллар билан белгиланади. Уларнинг билимлари волейболчиларнинг мусобақаларда муваффақиятли иштирок этиши учун зарур бўлган интеллектуал хусусиятларини мақсадли ва тизимли равишда тарбиялашга ёрдам беради. Спорт жамоасида яхши ижтимоий-психологик муҳитни яратиш, унинг барча аъзолари нафақат майдонда, балки, майдондан ташқарида ҳам муваффақиятли ўзаро муносабатда бўлишлари, индивидуал шахс сифатида бир-бири билан уйғунлашиши учун жамоани танлаш, жамоада тўғри муносабатларни шакллантиришларида мураббий асосий «фигура» вазифасини ўтайди [2].

Психологик тайёргарлик — машғулотларни муваффақиятли бажариш, мусобақаларга тайёргарлик кўриш ва уларда ишончли иштирок этиш, ғалаба қозониш учун зарур бўлган спортчиларнинг шахси ва психологик фазилатларини шакллантириш мақсадида қўлланиладиган психологик-педагогик таъсирлар тизимидир.

Бундай машғулотлар спортчига жисмоний ва техник тайёргарликдан максимал даражада фойдаланишга имкон берадиган психологик ҳолатни яратишга ёрдам беради, шунингдек, унга рақобатдан олдинги ва рақобатбардошликни сусайтирувчи салбий ҳолатлар, жумладан, ўз қобилиятига ишончсизлик, мумкин бўлган мағлубиятдан қўрқиш, ригидлик, ҳаддан ташқари қўзғалиш ва бошқаларни бартараш этишни шкаллантиради.

Спортчиларни психологик тайёрлашнинг икки тури мавжуд бўлиб, улар умумий ва махсус турларга ажратилади. Умумий тайёргарлик инсоннинг ушбу спорт турида муваффақиятли фаолияти учун зарур бўлган ақлий функциялар ва фазилатларни ривожлантиришга қаратилган. Бу бутун спорт тажрибаси давомида ҳар бир машғулотда амалга оширилади, чунки спортчининг жисмоний, техник ва тактик тайёргарлиги психологик тайёргарлик билан ўзаро боғлиқдир. Унинг давомида спортчи ўзининг функционал имкониятларини, ғалабанинг объектив шартларини ўрганади, ўз кучига ишончини мустаҳкамлайди ва зарур психологик муносабатни олади [3].

Махсус психологик тайёргарлик — бу бўлажак мусобақага тайёргарликни шакллантиришга ва ҳар бир аниқ мусобақада қатнашаётганда спортчининг оптимал кўрсаткичларига эришишга қаратилган бўлиб, муайян шароитларда муайян ҳаракатларни энг яхши бажаришга тайёрликни тартибга солишга йўналтирилади.

Спортчининг мусобақага психологик тайёргарлиги қуйидагилар билан белгиланади:

– фавқулодда вазиятларда хотиржамлик;

– ўзига, қобилиятига ишонч;

– ғалаба қозониш истагини таъминлайдиган жанговар руҳ, бу спортчининг захира имкониятларини очишга ёрдам беради.

Махсус психологик тайёргарликда жамоада ижтимоий микро муҳитни шакллантириш жараёни алоҳида ўрин тутади. Бу машғулот жараёнида доимий равишда амалга оширилади, ўйинлардан олдин у ўзига хос жиддийликка эга бўлади. Мураббий «ҳичқирувчилар»ни руҳан ажратиб олиш йўлларини танлайди ва «оптимистлар» фаоллигини оширишга интилади, жамоада хотиржам, ишбилармон ишонч муҳитини яратади. Лидерлар ва аутсайдерларнинг руҳий ҳолатига алоҳида эътибор берилади. Рақиблар ўйини видеоларини томоша қилганда, эътибор жамоанинг саросимага тушиб қолган дақиқаларига қаратилади, аммо ўз ўйин ҳаракатлари давомида, ҳозирда ўз қобилиятига ишончи йўқ бўлганларнинг муваффақиятли операциялари мисоллари кўзга ташланади [4].

Волейбол мураббийи волейболчилар шахсининг ахлоқий ва иродавий фазилатларини шакллантиришнинг ўзига хос хусусиятларига эътибор бериши керак, уларнинг намоён бўлиши волейболнинг ўзига хос хусусияти — ўйиннинг жамоавий хусусияти билан чамбарчас боғлиқ. Волейболчиларнинг тактик маҳоратини ошириш учун қуйидаги қобилиятларни ривожлантириш зарур:

1) кузатиш (ўйин пайтида рақобат курашининг муҳим дақиқаларини тез ва тўғри пайқаш, қийин ўйин муҳитида тезда ҳаракат қилиш қобилияти);

2) зийраклик (ҳозирги вазиятни тез ва тўғри баҳолаш, уларнинг оқибатларини ҳисобга олиш қобилияти);

3) ташаббускорлик (самарали тактикаларни тез қўллаш қобилияти);

4) башоратлилик (рақибнинг тактик режаларини очиш ва майдондаги ҳаракатлар натижаларини олдиндан кўриш қобилияти) [5].

Бу вақтда мураббий спортчига ташқи томондан таъсир кўрсатишнинг оғзаки психологик-педагогик воситаларидан фойдаланади, жумладан: ички интеллектуал таянчларни яратиш, рационализация, сублимация, десенсибилизация, деактуализация. Ички руҳий таянчларни яратиш спортчининг ўзининг юксак салоҳиятига бўлган ишончини сунъий равишда потенциал намоён бўлиши керак бўлган шарт-шароитларни яратиш билан мустаҳкамланишига асосланади. Рационализация универсал восита бўлиб, уларни объектив баҳолаш учун юзага келадиган ноқулай шароитларнинг механизмларини мураббий томонидан оқилона тушунтиришдан иборат. Спортчи уни мустақил равишда ўз-ўзини гипноз шаклида қўллаши мумкин. Сублимация техникаси мотивациянинг ўзгариши, ўйинда ҳал қилиниши керак бўлган вазифаларга нисбатан қайта йўналтириш туфайли бир руҳий ҳолатни бошқасига сунъий равишда алмаштиришдан иборат. Кўпгина ҳолларда сублимация спортчининг мулоҳазалари ўйиннинг энг эҳтимолий натижасини ҳиссий жиҳатдан рангли баҳолашдан техник ва тактик таркиб доирасига «ўтказиш» дан иборат. Десенсибилизация — бу салбий руҳий ҳолатлар ўйинда моделлаштирилган ёндашув. Деактуализация — бўлажак ўйинда рақибнинг кучини сунъий равишда камайтирилиши. Тўғридан-тўғри ва билвосита деактуализация ўртасида фарқ бор: тўғридан-тўғри рақибнинг ҳақиқий заиф томонлари кўрсатилади, билвосита — маълум бир спортчининг ёки рақибнинг ҳеч қандай қаршилик кўрсата олмайдиган бутун жамоасининг кучли томонлари атайлаб таъкидланади [6].

Волейболчиларнинг машғулот давридаги психологик тайёргарлиги мусобақавий меҳнатга тайёрлашнинг асосий усули ҳисобланади. Бу услубий тавсияларнинг барчаси волейболчиларни психологик тайёрлашнинг амалий усулларини белгилаб берувчи омилдир. Жамоа таркибида қанча спортчи бўлса, тайёргарлик усуллари ҳам спортчиларнинг сонига мувофиқ ишлаб чиқилиши лозим. Бунинг учун волейболчиларнинг ўйин фаолиятининг ўзига хос хусусиятларига энг мос келадиган волейболчиларнинг психологик хусусиятларини ва психорегуляция воситаларини ўрганиш керак.

Адабиёт:

  1. Беляева А.В, Савина М. В. Волейбол: Учебник для высших учебных заведений физической культуры //Физкультура, образование,наука, 2000. С.42
  2. Белянский И. В. Психологическая подготовка в волейболе. / И. В. Белянский, А. Н. Левадный, Н. А. Вишневский //Теория и практика физического воспитания. — 2009. С. 245–253.
  3. Железняк Ю.Д, Портнов Ю. М. Спортивные игры: техника, тактика, методика обучения. — М.:Академия, 2000. С.73
  4. Кашуба Е. В. Комплексный подход к отбору юных спортсменов. / Е. В. Кашуба, А. А. Резников, Н. А. Гридина //Матеріали ІІ Міжнародної електронної наук.-практ. конф. «Психолого-педагогічні та медико-біологічні питання організації занять у фізичному вихованні та спорті». Одеса: вид. Букаєв В. В., 2011. — С. 297–300.
  5. Клещев Ю. Н. Волейбол. — М.:СпортАкадемПресс, 2003. С.33
  6. Федорова О. В. Лидерство в спорте. / О. В. Федорова, Е. Н. Фоминова // Педагогіка, психологія та медико-біологічні проблеми фізичного виховання і спорту. — Харьків, ХОВНОКУ-ХДАДМ, 2009. — № 10. С. 258–260.
Основные термины (генерируются автоматически): психологик, Волейбол, спорт, Психологическая подготовка, сублимация, тактик, техник.


Ключевые слова

мотивация, волейбол, лидер, сублимация, ирода, эмоционал соҳа, когнитив соҳа, жамоавийлик, саралаш, десенсибилизация

Похожие статьи

Гипноз таъсири остида ижтимоий хавфли қилмиш содир этган шахсларни жавобгарликдан озод қилиш асослари

Мақолада гипноз таъсири остида жиноят содир этган шахсларни жиноий жавобгарликдан озод қилиш асослари таҳлил қилинган. Ҳозирда гипноздан фойдаланиш ҳолатларни тобора кўпайиб бораётганлиги сабабли, қонун чиқарувчи жиноят содир этишнинг ушбу усулига ал...

Миллий спорт ўйинларининг соғлом авлод тарбиясидаги ўрни

Мақолада миллий халқ ўйинлари соғлом авлод тарбиясидаги самарали усуллардан бири сифатида тадқиқ қилинган бўлиб, халқ ўйинларини таълим-тарбия жараёнида ташкил қилиш ва самарадорлигини ошириш юзасидан педагогик тавсиялар берилган.

Талабалар мустақил ишларини ташкил қилишда инновацион технологияларнинг роли

Талабанинг фан бўйича мустақил таълим жараёнини ташкил қилишда мақсадли йўналтирилган ахборотлашган компьютер технологияларидан фойдаланиш ўқитувчини техникавий ва технологик жиҳатдан қўллаб қувватлайди, ўқувчилар билан жонли мулоқот қилиши учун анча...

Сув омборларидан фойдаланишни яхшилаш мақсадида техник тавсиялар ишлаб чиқиш (Тўдакўл сув омбори мисолида)

Мақолада Тўдакўл сув омборида олиб борилган дала тадқиқотлари асосида унинг техник ҳолати хамда конструктив параметрларига тасир қилувчи салбий омиллар ёритиб берилган. Бу жараёнларни огоҳлантириш (олдини олиш) тадбирлари ишлаб чиқилган.

Аёл ва жамият

Ушбу мақолада жамият таянчи бўлган мўътабар зот аёл сиймоси, ҳамда бугунги кунда уларнинг гендер тенглигини таъминлаш глобал муаммолардан бири бўлиб келаётгани ва бу муаммолар ўз ечимини топиш мақсадида амалга оширилаётган кенг қамровли, самарали исл...

Аҳоли яшаш жойларида чиқиндилар муаммоси ва уларни ечишнинг замонавий йўллари

Нукус шаҳар худуди қаттиқ маиший чиқиндилардан тозалаш тизими тўғри ташкиллаштирилган бўлиб, чиқиндилар йиғиш майдончалари, контейнерлар сони етарли, аммо худуд тупроғининг микробиологик кўрсаткичлар бўйича тозалик даражаси бўйича гигиеник меъёрларга...

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш жиҳатлари

Ушбу мақолада кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш йўналишлари, кичик бизнесни миллий иқтисодиётдаги ўрни ва ахамияти иқтисодий кўрсаткичлар орқали ёритилган. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик бозор муҳитига тез мослаша олиши, банд...

Маҳмуд Замахшарийнинг дунё қўлёзма фондларида сақланаётган асарлари

Ушбу мақолада аллома Маҳмуд Замахшарийнинг юртимиз кутубхоналари ва қўлёзма фондларида мавжуд бўлмаган, лекин шу билан бир қаторда чет эллик олимлар томонидан ўрганилган баъзи асарлари ҳамда унинг қаламига мансуб деб ҳисобланувчи номи маълум бўлган, ...

Маънавий ва жисмоний соғломлик мустаҳкам оила гарови

Ушбу мақолада жисмонон, маънан, маданий жиҳатдан соғлом авлодсиз катта марраларга эришиб бўлмаслиги тўғрисида гап юритилади. Шунингдек, жамиятимизнинг асоси бўлмиш оила институтини янада ривожлантириш, мавқеини мустаҳкамлаш ва ролини кучайтиришга дои...

Чет тил дарсларида ўқувчиларнинг индивидуал ҳусусиятлари

Мақола чет тил таълимида укувчиларнинг индивидуал хусусиятларини ҳисобга олиш масалаларига баҳишланган бўлиб, унда мазкур принципнинг моҳияти, аҳамияти тасвирланган, шу соҳага оид турли фикрлар таҳлил қилинган, ўқувчиларнинг индивидуал-психологик хус...

Похожие статьи

Гипноз таъсири остида ижтимоий хавфли қилмиш содир этган шахсларни жавобгарликдан озод қилиш асослари

Мақолада гипноз таъсири остида жиноят содир этган шахсларни жиноий жавобгарликдан озод қилиш асослари таҳлил қилинган. Ҳозирда гипноздан фойдаланиш ҳолатларни тобора кўпайиб бораётганлиги сабабли, қонун чиқарувчи жиноят содир этишнинг ушбу усулига ал...

Миллий спорт ўйинларининг соғлом авлод тарбиясидаги ўрни

Мақолада миллий халқ ўйинлари соғлом авлод тарбиясидаги самарали усуллардан бири сифатида тадқиқ қилинган бўлиб, халқ ўйинларини таълим-тарбия жараёнида ташкил қилиш ва самарадорлигини ошириш юзасидан педагогик тавсиялар берилган.

Талабалар мустақил ишларини ташкил қилишда инновацион технологияларнинг роли

Талабанинг фан бўйича мустақил таълим жараёнини ташкил қилишда мақсадли йўналтирилган ахборотлашган компьютер технологияларидан фойдаланиш ўқитувчини техникавий ва технологик жиҳатдан қўллаб қувватлайди, ўқувчилар билан жонли мулоқот қилиши учун анча...

Сув омборларидан фойдаланишни яхшилаш мақсадида техник тавсиялар ишлаб чиқиш (Тўдакўл сув омбори мисолида)

Мақолада Тўдакўл сув омборида олиб борилган дала тадқиқотлари асосида унинг техник ҳолати хамда конструктив параметрларига тасир қилувчи салбий омиллар ёритиб берилган. Бу жараёнларни огоҳлантириш (олдини олиш) тадбирлари ишлаб чиқилган.

Аёл ва жамият

Ушбу мақолада жамият таянчи бўлган мўътабар зот аёл сиймоси, ҳамда бугунги кунда уларнинг гендер тенглигини таъминлаш глобал муаммолардан бири бўлиб келаётгани ва бу муаммолар ўз ечимини топиш мақсадида амалга оширилаётган кенг қамровли, самарали исл...

Аҳоли яшаш жойларида чиқиндилар муаммоси ва уларни ечишнинг замонавий йўллари

Нукус шаҳар худуди қаттиқ маиший чиқиндилардан тозалаш тизими тўғри ташкиллаштирилган бўлиб, чиқиндилар йиғиш майдончалари, контейнерлар сони етарли, аммо худуд тупроғининг микробиологик кўрсаткичлар бўйича тозалик даражаси бўйича гигиеник меъёрларга...

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш жиҳатлари

Ушбу мақолада кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш йўналишлари, кичик бизнесни миллий иқтисодиётдаги ўрни ва ахамияти иқтисодий кўрсаткичлар орқали ёритилган. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик бозор муҳитига тез мослаша олиши, банд...

Маҳмуд Замахшарийнинг дунё қўлёзма фондларида сақланаётган асарлари

Ушбу мақолада аллома Маҳмуд Замахшарийнинг юртимиз кутубхоналари ва қўлёзма фондларида мавжуд бўлмаган, лекин шу билан бир қаторда чет эллик олимлар томонидан ўрганилган баъзи асарлари ҳамда унинг қаламига мансуб деб ҳисобланувчи номи маълум бўлган, ...

Маънавий ва жисмоний соғломлик мустаҳкам оила гарови

Ушбу мақолада жисмонон, маънан, маданий жиҳатдан соғлом авлодсиз катта марраларга эришиб бўлмаслиги тўғрисида гап юритилади. Шунингдек, жамиятимизнинг асоси бўлмиш оила институтини янада ривожлантириш, мавқеини мустаҳкамлаш ва ролини кучайтиришга дои...

Чет тил дарсларида ўқувчиларнинг индивидуал ҳусусиятлари

Мақола чет тил таълимида укувчиларнинг индивидуал хусусиятларини ҳисобга олиш масалаларига баҳишланган бўлиб, унда мазкур принципнинг моҳияти, аҳамияти тасвирланган, шу соҳага оид турли фикрлар таҳлил қилинган, ўқувчиларнинг индивидуал-психологик хус...

Задать вопрос