Мақалада жазбаша сөйлеу тілінің бұзылысының түрі — оптикалық дисграфия туралы жазылған. Жалпы дисграфия дегеніміз — жазудың жартылай бұзылуы болып табылады. Сонымен қатар, жазбаша сөйлеу тілінің тарихына шолу жасалған. Оны жан-жақты зерттеген және жазбаша сөйлеу бұзылысының себептерін анықтаған ғалымдардың пікірі жазылған. Ерте диагностика жасау арқылы дисграфияның белгілерін анықтауға болады: әріптік қателер (шатастыру, алмастыру, тастап кету, керісінше жазу). О. А. Токареваның классификациясы бойынша дисграфияның үш түрі анықталған. Біз өз мақаламызда оптикалық дисграфия түрін, оптикалық дисграфияның пайда болу себептерін, яғни бас миындағы оптикалық сөйлеу тіл жүйесінің бұзылуы, оптикалық дисграфияны диагностикалауға арналған әдістемелерді қарастырып, оны тәжірибемізде қолдандық.
Түйін сөздер: оптика, дисграфия, оқушы, бастауыш сынып, жазбаша сөйлеу тілі.
В статье рассказывается о типе нарушения письменной речи-оптической дисграфии. Общая дисграфия-это частичное нарушение письма. Кроме того, дан обзор истории письменной речи. Изложено мнение ученых, которые всесторонне его изучили и выявили причины нарушения письменной речи. С помощью ранней диагностики можно выявить признаки дисграфии: буквенные ошибки (путаница, подстановка, оставление, наоборот написание). По классификации О. А. Токаревой выделены три вида дисграфии. В своей статье мы рассмотрели тип оптической дисграфии, причины возникновения оптической дисграфии, т. е. нарушения оптической речевой системы в головном мозге, методики для диагностики оптической дисграфии и применили ее на практике.
Ключевые слова: оптическая дисграфия, школьник, начальная школа, письменная речь.
Қазіргі кезде арнайы педагогиканың ең өзекті мәселелердің бірі — бастауыш сынып оқушыларында кездесетін жазудың бұзылуы. Жалпы әріптерді, буындарды, сөздердің орнын ауыстыру, тастап кету сияқты жазудың бұзылыны дисграфия деп атаймыз. Ол жазбаша сөйлеу тілінің бұзылуының бір түрі.
Қ.Қ.Өмірбекованың «Логопедия» оқулығында дисграфияға мынадай анықтама беріліпті: «Дисграфия — жазу процесінің спецификалық жартылай бұзылуы» [1; 71]. Дисграфия оқушының білім сапасына, оқу барысына, мектепке бейімделіп кетуіне және оның тұлға ретінде қалыптасуына, ақыл-ой дамуының әсерін тигізеді.
Жазбаша сөйлеу бұзылыстарының себептері туралы, дисграфия мен дислексия механизмдерінің күрделілігін ғылымның әртүрлі салаларындағы көптеген ғалымдар зерттеген. Оларға: А. Р. Лурия, О. А. Токарева, М. Е. Хватцев, Р. Е. Левина, И. К. Колповская, Р. И. Лалаева, С. Б. Яковлева, Л. Н. Ефименкова, Г. Г. Мисарено, Е. А. Пожиленко және басқа да ғалымдардың жұмыстары жазбаша сөйлеудің нақты бұзылу проблемасына арналған.
Дисграфияның негізгі белгілеріне: жазуда кездесіп тұрақты, қайталанып отыратын ерекше қателер, әріптерді алмастыру және шатастыру, сөздік дыбыстық, буындық құрамының бұзылуы, сөйлемде сөздердің бірге жазылуы, аграмматизмдер [2; 80].
Оптикалық дисграфия — көру әсері мен бейнелердің тұрақсыздығымен байланысты [1; 337]. Бұл дисграфияның түріндн әріптерді бала түрліше қабылдайды. Көріп-қабылдауы нақты емес болғандықтан, олар жазғанда әріптерді алмастырады. Көбінесе келесі мына әріптерді алмастыру кездеседі: п — н, п — и, у — и, ц — щ, ш — и, м — л, б — д, п — т, н — к.
Зерттеуіміздің мақсаты — оптикалық дисграфиясы бар 2 сынып оқушыларының жазбаша сөйлеу тіліне диагностика жасап, ерекшеліктерін анықтау.
Зерттеу базасы — «Golden kids» түзету және дамыту орталығы.
Зерттеу жұмысына 2 сынып оқушыларынан 5 оқушы алынды. Эксперименттік жұмыс екі кезеңде жүргізілді: анықтаушы (диагностикалық) және қалыптастарушы кезең.
Анықтаушы кезең бойынша қолданылатын әдістемелер: Т. А. Фотекова, Т. В. Ахутина (2007) сөйлеуді тексеру әдістемесі [3], Г. В. Чиркинаның (2005) [4] бастауыш сынып оқушыларының оқу мен жазу жағдайларын тексеру әдістемелері қолданылды.
Кесте 1
Артикуляциялық моторикасын зерттеу
|
№ |
Артикуляциялық аппаратты құрайтын мүшелер |
Даму ақауы |
Қалыпты жағдай |
|
1 |
Ерін |
0 |
5 |
|
2 |
Тіл |
1 |
4 |
|
3 |
Тістем |
0 |
5 |
|
4 |
Тіс қатарындағы тістер |
2 |
3 |
|
5 |
Таңдай |
0 |
5 |
Кесте 2
Артикуляциялық моторикасын зерттеудің пайыздық нәтижелері
|
№ |
Артикуляциялық аппаратты құрайтын мүшелер |
Даму ақауы |
Қалыпты жағдай |
|
1 |
Ерін |
0 % |
100 % |
|
2 |
Тіл |
20 % |
80 % |
|
3 |
Тістем |
0 % |
100 % |
|
4 |
Тіс қатарындағы тістер |
40 % |
60 % |
|
5 |
Таңдай |
0 % |
100 % |
Кесте 3
Дыбыс айтылуының тексеруін зерттеу нәтижелері
|
№ |
Аты-тегі, жөні |
max — 15 балл |
Дыбыс айтылу |
||||
|
Ызылдылған |
Ызың |
Үнді |
Йоты |
Басқа дыбыстар |
|||
|
1 |
А.Артур |
12 балл |
3 |
1,5 |
3 |
3 |
1,5 |
|
2 |
Б.Алмас |
13,5 балл |
3 |
1,5 |
3 |
3 |
1,5 |
|
3 |
М.Мариям |
15 балл |
3 |
3 |
3 |
3 |
3 |
|
4 |
Н.Диас |
13,5 балл |
1,5 |
3 |
3 |
3 |
3 |
|
5 |
С.Азиза |
13,5 балл |
1,5 |
3 |
3 |
3 |
3 |
Кесте 4
Грамматикалық құрылымын зерттеу
|
№ |
Аты-жөні, тегі |
Сөйлемді қайталау |
Сөйлемнің верификациясы |
Бастапқы түрде берілген сөздерден сөйлем құрау |
Сөйлемге көмекші сөздерді қосу |
Көпше түрдегі атау септіктегі және ілік септіктегі зат есімдерді құрау |
Сынама үшін барлығы |
|
5 балл |
5 балл |
5 балл |
5 балл |
10 балл |
30 балл |
||
|
1 |
А.Артур |
3 |
3 |
2,25 |
3,25 |
6 |
17,5 |
|
2 |
Б.Алмас |
3,5 |
3,25 |
3 |
4 |
6,5 |
20,25 |
|
3 |
М.Мариям |
4,5 |
3 |
3 |
4,5 |
9 |
24 |
|
4 |
Н.Диас |
4 |
4 |
4,5 |
4 |
8 |
24,5 |
|
5 |
С.Азиза |
4,5 |
4 |
4 |
4 |
8,25 |
24,75 |
Қорытынды
Оптикалық дисграфияның алдын-алу неғұрлым ерте басталса соғұрлым нәтижелі болады. Алдын-алу шаралары жазу тілінің бұзылуын ары қарай құлдырауынан сақтандырады. Алдын-алу шараларын екі түрге бөлуге болады. Алғашқы сақтандыру шаралардың мақсаты бұзылудың негізгі этиологиялық факторларын жою болса, екінші реттегі шаралардың мақсаты бұзылуға бейімдейтін факторларды ерте анықтап, алдын-алу шараларын кешенді түрде жүргізу болып табылады.
Әдебиет:
- Omirbekova K. K., Orazaeva G. S., Tolebieva G. N., Ibatova G. B. Logopedia: Okulyk. — Almaty: ZHCHS RPBK «Daur», 2011. — 71, 337 better.
- Ibatova G. B., Korzhova G. M. Damuynda truly autkulary bar balalardin soileu tyly damunyn erekshelyktery. Almaty, 2010. — 80 b.
- FotekovaТ.А., Akhutyna Т. В. Diagnostika reshevykh narushenyi sholnikov s ispolzivaniyem neirppsykhologicheskyx metodov: Posobiye dlya logopedov i psykhologov. — М.: ARKTY, 2002. — 136 s.
- Chyrkina G. B. Metody obsledovaniye rechi detey: Posobiye po diagnostike rechevikh narucheniy. — М.: ARKTY, 2003.
- Baranok О. А. Korreksionnyi uprazhenyi dlya mladchykh sholnikov s disgrafiy// Logoped. — 2009.- № 8. — s. 108.
