Мақалада құрылыс алаңдарын геодезиялық жұмыстармен қамтамасыз етуде қолданылатын заманауи аспаптарға талдау жасалынған.
Кілтті сөздер : құрылыс,геодезиялық қамтамасыз ету, GPS технологиялар, электронды тахеометрлер, лазерлік санерлер.
В статье проведен анализ современных приборов, используемых при обеспечении геодезических работ на строительной площадке.
Ключевые слова : строительство, геодезическое обеспечение, GPS технология, электронные тахеометры, лазерные сканеры.
The article presents the work on the analysis of modem devices used in providing geodetic works performed on the construction site.
Keywords: construction, geodetic support, GPS technology, electronic tacheometers, laser scanners.
Кіріспе. Қазіргі таңда еліміздің аумағында қала кеңістігін қарқынды түрде пайдалану жүмыстары жүргізілуде. Күннен-күнге қүрылыс қарқынды дамып, оған деген сұраныс күннен-күнге артып келуде. Бұл ретте жер учаскелері құнының өсуіне байланысты қүрылыс тығыздығының өсуі және биік құрылыстар салу үрдісі байқалады. Аталған мәселелердің барлығы ғимараттар мен қүрылыстардың геометриялық өлшемдерін дәл анықтауға қойылатын талаптардың өзгеруіне, сондай-ак қүрылымдарды орнату, ғимараттар мен құрылыстардың іргетасын қалау кезінде аса дәлдікті талап етеді. Себебі оңтүстік астанамыз ТМД-дағы ең сейсмикалык кауіпті аймақтардың бірі екені белгілі.
Негізгі бөлім. Fылыми-техникалық прогрестің және техникалық деңгейдің өсуімен инженерлік-геодезиялық жұмыстарды жүргізуге арналған әдістер мен аспаптар дамыды және жетілдірілу үстінде. Қазіргі кезде құрылыс алаңдарында көбінесе электрондық тахеометрлер мен нивелир аспаптары қолданыска ие. Алайда күрылыс алаңындағы жүмыстарды жеңілдету үшін заманауи геодезиялық аспаптарды қолдану геодезиялық жүмыстардың дәлдігі мен жылдамдығына өз әсерін тигізері анық. Қазіргі таңда заманауи геодезиялық аспап-бұл GPS спутниктік навигациялық жүйесін пайдалана отырып, электрониканың, оптиканың, дәл механиканың соңғы жетістіктерін біріктіретін жоғары технологиялар өнімі (1-сурет).
Сурет 1. Құрылыста қолданылатын заманауи геодезиялық аспаптар
Геодезиялық жұмыстардың дәлдігі, алынған ақпараттың толықтығы мен объективтілігі мәселесі түбегейлі маңызды, себебі ол салынып жатқан және пайдаланылатын ғимараттар мен құрылыстардың сапасы мен сенімділік деңгейін анықтайды. Өлшеулердің сенімділігі мен дәлдігін бағалау кезінде бастысы-жобаның технологиялык талаптары мен төзімділігіне негізделген геодезиялық жұмыстар мен заманауи геодезиялык құрылғыларды таңдау аса маңызды.
Әрине, кез-келген кұрылғының техникалык сипаттамалары бойынша ғана емес, сонымен қатар белгілі бір колдану саласына бағытталған артықшылықтары бар. Сондықтан оларды накты мәселелерді шешу мақсатына карай жіктеуге болады. Бүл жағдайда өлшеулердің дәлдігі мен ауқымы маңызды рөл атқармайды. Орындалатын жұмыстың мақсатына сәйкес геодезиялық аспапты қолдану негізгі тиімділік факторы болып табылады.
Соңғы онжылдыкта геодезиялык жабдык өндірушілері лазерлік электронды тахеометрлерді шағылыстырғышсыз шығара бастады. Бұл геодезиялық аспаптар геодезистің жұмысын тиімдірек және жеңілдетті, ең бастысы-геодезистер күн сайын кездесетін бірқатар міндеттерді жылдам шешуге мүмкіндік берді. Әрине, мұндай құрылғылар архитектуралык өлшеулер үшін өте қолайлы. Бұрын қолданылған өлшеу жүйелерімен салыстырғанда шағылыстырғышсыз тахеометрлерді қолдану еңбек өнімділігін шамамен үш есе арттырды.
Сонымен катар, кез-келген қүрылыс алаңын геодезиялык камтамасыз ету кезінде заманауи аспаптармен камтамасыз ету уақытты үнемдеу мен дәлдігі жағынан жоғары саналады. Объектілердің күрделілігіне байланысты өнеркәсіптік кешендерді дәстүрлі түрде түсіру кезінде жағдайдың кейбір технологиялык маңызды элементтерін үмытып кетуге алып келеді. Бүл мәліметтер объектінің накты күйін толық емес, кейде дүрыс емес көрсетуге әкелуі мүмкін. Аталған мәселелерді шешу үшін кез-келген құрылыста лазерлік сканерлерді қолдану жаңа мүмкіндіктерге жол ашады. Лазерлік сканерлеу-бұл материалдық және уақыттық шығындарды тиімді үнемдеуге көмектеседі. Және қысқа мерзімде деректердің максималды мөлшерін алуға, содан кейін объектінің егжей-тегжейлі 3D моделін жасауға мүмкіндік береді. Лазерлік сканерлерді сәулет ескерткіші, тұрғын үй кешені, Өнеркәсіптік ғимарат, аумақтың рельефі және т. б. болсын, кез-келген объект туралы егжей-тегжейлі ақпаратты электронды түрде сақтауға мүмкіндік береді, сонымен бірге оны қайта құру, жөндеу және кұрылыс жұмыстарын жоспарлау үшін әртүрлі компьютерлік бағдарламаларда колдануға болады(2-сурет). Қазіргі заманауи сканерлер Autodesk, AVEVA, AutoCAD, Intergraph және әлемдік өндірушілердің басқа жобалау құралдарымен үйлесімді мәліметтер жүйесін жасауға мүмкіндік береді.
Сурет 2
а — лазерлік сканер және; б — цифрлы нивелирмен жұмыс атқару.
Сондай-ақ, лазерлік сканерлеудің артықшылықтары оның келесі ерекшеліктерін қамтиды: Геодезиялық түсірістің жоғары дәлдігі. Құрылғылардың қателігі ең төменгі деңгейде. Сонымен катар, сканерлерді бірінші немесе соңғы шағылысуды түзетуге болады. Мысалы, бүл топырақ пен өсімдіктерді және т. б. ажыратуға мүмкіндік береді. Лазерлік сканерлер кеңістіктік координаттары бар миллиондаған нүктелерден бұлт жасайды. Бұл сандык модельде объектінің ең кішкентай бөлшектері де ескерілетінін білдіреді. Орындалған түсірісті жедел визуализациялау. Заманауи кұрылғылар барлық нәтижелерді бірден 3D түрінде алатын етіп жүмыс істейді. Тиісінше. деректерді өңдеуге және бұл үшін мамандарды тартуға қосымша уақыт жұмсаудың кажеті жоқ. Сонымен қатар геодезисттің кауіпсіздігі. Қауіпті немесе қол жетімді емес заттарды түсіруге келгенде, лазерлік сканерлеу-ең жаксы нұсқа. Құрылғылардың ауқымы және олардың көру бұрышы қауіпсіз қашықтықтан нақты деректерді алуға мүмкіндік береді. Жабдықты дүрыс орнату түймені басу аркылы барлық қажетті өлшеулерді жасауға мүмкіндік береді, бұл инженерлік-геодезиялык жұмыстардың нәтижесіне барлық сыртқы әсерлерді жояды.
Лазерлік сканерлеу және модельдеу жердегі фотограмметриялық әдістерге ұксас, бірақ координаталарды бір нүктеден және одан әрі күрделі камералды өңдеусіз алуға мүмкіндік береді, сонымен катар өлшеулерді тікелей далада бақылау мүмкіндігі бар, Сонымен катар, суретке түсірілген объектіден бірдей кашықтықта фотограмметриялық әдістермен салыстырғанда өлшеудің жоғары дәлдігі қамтамасыз етіледі [3].
Басқа құрылғылар секілді лазерлік сканерлердіңде өз кемшілігі бар. Бүгінгі күнге дейін лазерлік сканерлеу жүйелерінің ешқайсысында жеке сканерлерді бірыңғай координаттар жүйесіне тікелей байланыстыру бойынша тахеометр функциялары жоқ, өйткені әрбір тұру нүктесінен сканерлеу аспаптың координаттар жүйесінде жүргізіледі; сондықтан сканердің бақылау нүктелерінің (маркаларының) координаттарын анықтау үшін қосымша геодезиялық аспап қажет. Қазіргі уакытта компьютердегі лазерлік сканерлеу негізінде күрделі объектілерді үш өлшемді модельдеуде автоматтандырудың өте томен деңгейі; бағдарламалык өнімдердің көпшілігі өнеркәсіптік косымшаларға бағытталған — олар көптеген объектілерді қарапайым геометриялық примитивтермен сипаттауға болады, бұл сәулет ескерткіштерін компьютерлік модельдеуде қолданылмайды.
Среди современных методов и средств исследования смещений и деформаций земной поверхности весьма эффективными оказались технология спутниковой системы (GPS-технология). Наряду с GPS-технологиями, ведутся систематические наблюдения за инженерными сооружениями с помощью электронных тахеометров и цифровых нивелиров.
Құрылыс идустриясыянда геодезиялық өнімдердің мұндай заманауи ехнологияларын қолданудың болашағы зор екені даусыз. Олар зерттелетін объектілердің техникалық жағдайын күрделілігіне қарамастан тиімдірек және қысқа мерзімде бағалауға мүмкіндік береді. Аэрофото лазерлік сканерлеу және цифрлық аэрофототүсірілім цифрлық карталарды жасауды жылдамдатады.
Бүгінде геодезиялық қызметке үлкен жауапкершілік жүктелген, ол топографиялық өлшемдердің сенімді деректерін жаңа буын құрылғыларымен қамтамасыз етуге және өлшеу қателіктерін барынша азайтуға міндетті. Геодезиядның барлық құрылымдарына заманауи техниканы енгізу біртұтас механизм ретінде жұмыс істесе, құрылыс жұмыстарын дамытуда жақсы қарқын беретіні сөзсіз [4].
Қорытынды. Соңғы жылдары коммерциялық жобалар танымал бола бастады, олардың мақсаты құрылыс нысандарының үш өлшемді модельдерін кұру және интернетте жариялау болып табылады. Сканерлеу-бұл геодезиялық жүмыстардың көптеген түрлерін автоматтандыруға мүмкіндік беретін керемет әдіс, ол көп уакытты қажет ететін және кейде тіпті қауіпті өлшеулерді батырманы басу арқылы ауыстырады. Әрине, күрделі нысандарды түсіру кезінде жұмысты жоспарлау, сканерлеу үшін бірнеше нүктені таңдау қажет. Нысандардың, соның ішінде сәулет ескерткіштерінің үш өлшемді модельдерін күру құрылымның ішінде де. сыртында да орналасқан бірнеше нүктелерден бірнеше сканерлеуді қажет етеді. Сондай-ак, бағдарламалық жасактаманы жетілдіру кажет. Бірақ. осы жағдайларға қарамастан, сканерлеу тезірек, ең бастысы — әлем туралы деректерді алудың жүздеген есе ақпараттық әдісі.
Зерттеу ҚР Ғылым және Жоғары білім министрлігінің қаржылық қолдауымен орындалды (Грант № AP14871694828)
Әдебиет:
- Багратуни, Г. В. и др. Инженерная геодезия. — М.: Недра, 1984.
- Интулов И. П. — Инженерная геодезия в строительном производстве — Воронеж 2004г.
- Хмырова Е. Н.- Прикладная геодезия- Караганда. КарГТУ 2010г.
- Рысбеков К.Б,, Нурпеисова М. Б. Основы лазерного сканирования. Учебник для вузов.- Алматы, КазНИТУ им.К. И. Сатпаева, 2021.-246 с.
- https://www.geoygservis.ru/publishing/ustroystvo-i-princip-raboty- nazemnogo-lazernogo-skanera
