Мақала шеттілдік білім беруде студенттердің академиялық жазылым құзыретін қалыптастыру мәселесіне бағытталған. Білім алушылардың академиялық жазылым кезінде қиындыққа тап болуы бұл жанрдың өзіндік стилінің ерекшеліктерін, академиялық стильге жататын сөздерді меңгермеуіне байланысты, сондықтан мақалада академиялық мәтіндердің өзіндік ерекшеліктері, құрылымдары, талаптары қарастырылды. Автор мақалада аталған мәселеге байланысты ғылыми әдебиеттерге теориялық талдау жүргізіп, академиялық жазылым құзыретінің ерекшеліктеріне назар аударып, академиялық жазылымды оқытудың негізгі талаптарын айқындады. Шеттілдік білім беру талаптарының өзгеруіне байланысты қазіргі заманда оқыту процессінде инновациялық ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану маңызды болып саналады, сондықтан мақалада ақпараттық коммуникациялық технологияларды шеттілдік білім беру барысында, атап айтқанда, шетел тілінде академиялық жазылым құзыретін дамыту мақсатында қолданудың ерекшеліктері, тиімді жолдары қарастырылды. Зерттеу жұмысы барысында студенттерден сауаланама алынып, қорытындылары диаграмма жүзінде бейнеленді, сонымен қатар академиялық жазылым құзыретін дамытуда Microsoft Word қосымшасының тиімділігі, электронды кітапханалардың артықшылығы және Autotutor, Реферат, AutoLex сияқты қосымшалардың артықшылықтары көрсетілді.
Тірек сөздер: академиялық мәтін, академиялық жазылым құзыреті, ақпараттық- коммуникациялық технологиялар.
Статья посвящена проблеме формирования у студентов компетенции академического письма в иноязычном образовании. Трудности обучающихся при академическом письме обусловлены незнанием специфики собственного стиля этого жанра, слов, относящихся к академическому стилю, поэтому в статье были рассмотрены специфические особенности, структуры, требования академических текстов. Автор в статье провел теоретический анализ научной литературы по данному вопросу, акцентировал внимание на особенностях компетенции академического письма и определил основные требования к обучению академическому письму. В связи с изменением требований иноязычного образования в современном учебном процессе важным считается использование инновационных информационно — коммуникационных технологий, поэтому в статье рассмотрены особенности, эффективные пути использования информационно-коммуникационных технологий в процессе иноязычного образования, в частности, с целью развития компетенции академического письма. В ходе исследовательской работы были опрошены студенты, выводы отражены на диаграмме, а также продемонстрированы эффективность приложения Microsoft Word в развитии компетенции академического письма, преимущества электронных библиотек и преимущества таких приложений, как Autotutor, Реферат, AutoLex.
Ключевые слова: академический текст, компетенция академического письма, информационно-коммуникационные технологии.
The article is devoted to the problem of formation of students' competence of academic writing in foreign language education. The difficulties of students in academic writing are due to ignorance of the specifics of this genre, words related to the academic style, therefore, the article considered the specific features, structures, requirements of academic texts. The author in the article conducted a theoretical analysis of the scientific literature on this issue, focused on the features of the competence of academic writing and identified the basic requirements for teaching academic writing. Due to the changing requirements of foreign language education in the modern educational process, the use of innovative information and communication technologies is considered important, therefore, the article discusses the features, effective ways of using information and communication technologies in the process of foreign language education, in particular, with the aim of developing the competence of academic writing. During the research work, students were interviewed, the conclusions are reflected in the diagram, and the effectiveness of the Microsoft Word application in the development of academic subscription competence, the advantages of electronic libraries and the advantages of applications such as Autotutor, AutoLex were demonstrated.
Keywords: academic text, competence of academic writing, information and communication technologies.
Кіріспе.
Академиялық жазылым үлгісін әдетте қандай да бір ғылыми жаңалық ашқан ғалымдар ұстанған, бұл жазылым үлгісі ана тілін меңгерудің шектік деңгейінде қалыптасады. Күнделікті қолданатын ауызекі сөйлеу тілінде адамдар қарапайым сөздер, сөз тіркестері, базалық ережелер арқылы сөйлемдер құрып, өз ойларын жеткізе алатыны сөзсіз.Академиялық жазылым әрекетін меңгерген кезде білім алушыларға барлық грамматикалық, орфографикалық, лексикалық, фонетикалық ережелерді білу міндетті, себебі сөйлесімде қателіктер жиі біліне бермесе де, жазылым әрекеті кезінде қателіктер білінеді. Яғни, жазылым әрекеті дегеніміз- адамның ойындағы ақпараттарды арнайы таңбалар жүйесі арқылы бейнелеп жеткізуі.
Қазіргі таңда жоғарғы оқу орындарының студенттеріне, білім беру мекемелерінің оқытушыларына өздерінің біліктіліктерімен білімдерін арнайы мақалалар, ғылыми жобалар жазу арқылы дәлелдеп отыру маңызды. Көптеген сапалы ғылыми мақалалар, жазбалар, зерттеу нәтижелері Scopus не Web of Science сыңды халықаралық деректер базасына жүктеледі. Алайда әр мақала бұл журналдарға жариялана бермейді, себебі бұл ағылшын тілінде академиялық жазылым құзыретінің жоғарғы деңгейін талап етеді. Тіпті ағылшын тілін жетік меңгерген мамандардың да академиялық жазылым деңгейлері біршама дайындықты, жетілдіру жұмыстарын талап етеді. Осы мәселеге байланысты біршама жоғарғы оқу орындарында “Академиялық жазылым” пәні енгізіліп жатыр, алайда English for academic purposes практикалық шет тілінің бір компоненті ретінде де жүреді.
Жалпы, “академиялық жазылым” термині ағылшын тілінен бастау алады. Англиялдағы XVIII ғасырдағы ғылыми- өнеркәсіптік революция нәтижесінде ағылшын тілінің деңгейі академиялық жазылым тілі деңгейіне дейін көтерілді. Кейіннен басқа да елдерге еніп, өзінің арнайы ережелері мен талаптарын қалыптастырды.XX ғасырда Англияның ғылыми қарқынды дамуының нәтижесінде академиялық жазылымда ағылшын тілі халықаралық қатынастар тілі болып бекітілді. Академиялық жазылым күнделікті қолданыстағы ағылшын тілінен өзгеше болып келеді. Бұл тілдің қазақ тіліндегі журналистикалық тілімен ұқсас келетін қырлары да жоқ емес. Мектеп және жоғарғы оқу орындарының оқытушылары білім беру барысында академиялық, ғылыми мәтін құру мақсатында қажетті білім мен дағдыларды дамытудың маңыздылығын жылдан жылға түсініп келеді. Академиялық жазылым университеттерде оқытылатынына қарамастан, ол біртіндеп мектеп бағдарламаларына да енгізіле бастады. Себебі, қоғамдағы болып жатқан әлеуметтік, экономикалық және саяси өзгерістер жоғары кәсіби білім беруде мамандар даярлдау деңгейіне жаңа талаптар қойып отыр.
Академиялық жазылым- әлемдік ғылыми қауымдастықтарда және білім беру процесстерінде ауқымды таралған ақпараттық процестердің, академиялық байланыстардың жылдам дамуы нәтижесінде өзекті құзыреттердің дәстүрлі түрі [1.,20]. Академиялық жазылым құзыреті қазіргі таңда жоғарғы оқу орындарында сапалы, тиімді білім алуда өзінің ғылыми жұмыстарын түсінуге, оқуға және құрылымдауға мүмкіндік беретін негізгі құзырет рөлін атқарады. Негізінен академиялық стильдегі жұмыстар екіге бөлініп қарастырылады. Бірінші реттік топқа ғылыми мақалаларды, диссертацияларды, монографиларды және рецензияларды жатқызамыз. Екінші реттік топқа автореферат, ғылыми жобаның сипаттамасын, тезистер мен аннотацияларды жатқызамыз. Кез- келген жоғары білімі бар, ғылыми жұмыстарды атқарамын деген ниеттегі адамдардың аталған екі топтағы жұмстарының бәрінен дерлік хабары болуы керек деп есептейміз.
Академиялық мәтін дегеніміз әдетте ғылыми мәтінді білдіреді, оның міндеті ғылыми зерттеу деректері жайлы қоғамға хабарлау болып саналады. Академиялық мәтін өзіне тән белгілі бір грамматикалық, стилистикалық ерекшеліктерімен айқындалады. Академиялық мәтінді жазу сапасы тек тіл мен стилистиканы ғана емес, сонымен қатар мәтіннің мазмұнының тереңдігін, құрылымының дұрыстығын талап етеді. Мәтіннің оқырманға ыңғайлы және әдемі болуы үшін мәтіннің абзацтық бөлінуін сақтау қажет. Мәтіннің маңызды белгілері-оның тұтастығы мен үйлесімділігі [2.,275]. Ғылыми жұмыстардың бастамасы ретінде жас ғалымдар алғаш шағын ғылыми мақалалар жазып, кейіннен ғылыми монографиялар мен диссертациялар және тағы басқа да ғылыми жұмыстар жариялай бастайды. Соңғы кездегі статистикалық мәліметтерге сүйенсек, ағылшын тілін біліп, жазып, сөйлей алатын мамандар болғанымен, Scopus,Web of Science сияқты халықаралық журналдарға мақала жариялайтын студенттер саны аз, яғни кәсіби шет тілін оқытудың негізгі мақсаттарының бірі болып студенттерді сапалы академиялық жазбалар жазуға бейімдеу, академиялық жазылым құзыретін дамыту болуы керек.
Деректер мен әдістер.
Академиялық жанрға жататын барлық жазбалардың сипаттамасы бірдей болып келмейді, мысалы, ғылыми мақала мен ғылыми диссертацияның жазылуында, көлемінде, талаптарында ерекшеліктер болады, сондықтан академиялық жазылымға сай келетін ғылыми жұмыстардың түрлерін ажыратып алғанымыз жөн болады.
Ғылыми мақала- зерттеушінің, яғни автордың өзінің зерттеу жұмыстарының нәтижелерін баяндайтын шағын жұмыс [3.,171]. Әдетте ғылыми мақала IMRAD стилінде жазылады (1-сурет)
1-сурет. IMRAD стиліндегі мақала құрылымы [3.,172]
Демек, IMRAD стиліндегі мақала кіріспе, әдістер мен деректер, талқылау және нәтижелер мен қорытынды бөлімдерінен тұрады: кіріспеде мақаланың негізгі мақсаттары, тақырыбы айқындалад; әдістер бөлімінде автор мақалада, ғылыми зерттеу жұмысы барысында қандай әдіс- тәсілдерін қолданғанын жазып, сипаттайды.Деректер бөлімі барысында зерттеу жұымысның тақырыбы төңірегіндегі ғалымдардың ойлары тұжырымдалады. Талқылау және нәтижелер ғылыми жұмыстың нәтижелерін көрсетеді. Қорытынды бөлімде ғылыми жұмыстың барысы, нәтижелері және болашағы жайлы жазылады.
Монография- ғылыми мақалаға қарағанда субьективті факторларды көбірек қамтитын, бір тақырып төңірегіндегі бірнеше зерттеу жұмыстарының нәтижесінде алынған ақпараттарды жалпылау,талқылау және түіндіруге арналған ғылыми жұмыс.
Ғылыми академиялық рецензия- қандай да бір ғылыми жұмысты сыни тұрғыда жазбаша талдап, бағалау [4, 178].
Ғылыми диссертация- магистр дәрежесін қорғауға арналған біліктілік жұмысы [4, 179].
Түйіндеме немесе аннотация- ғылыми жұмыстың қысқаша сипаттамасы. Әдетте халықаралық деңгейдегі журналдарға берілетін жұмыстар үш тілтік түйіндемені талап етеді [4.,179]. Бұл ғылыми жұмыстардың барлығының тілдік, құрылымдық, мазмұндық ерекшеліктері бар болғанымен, ғылыми ойлардың дәл болуы барлығына тән ортақ қасиет.
Соңғы жылдарға дейін академиялық жазылым құзыретін дамытудың негізгі құралдары ретінде арнайы кітаптар, сөздіктер, сонымен қатар аудио және бейне курстар болған. Алайда қазіргі заман талабына сай оқыту, білім беру барысында ақпараттық- коммуникациялық технологияларды қолданған тиімді. Ақпараттық-коммуникациялық құралдар дегеніміз-ақпараттарды электронды түрде алуға, өңдеуге, сақтауға және таратуға мүмкіндік беретін құралдар. 2015 жылға дейінгі Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамыту концепциясын жүзеге асыру аясында білім берудің ұлттық жүйесін реформалау жəне оның жаңа шарттарда əлемдік білім беру кеңістігінде интеграциялануы Қазақстандағы оқу орындарының оқыту процесіне жаңа инновациялық білім беру технологияларын енгізуге негіз болады. Ақпараттық- коммуникациялық құралдарды шет тілі пәні барысында қолдану студенттердің өз бетімен білім алу дағдыларын қалыптастырады, ақпараттық сауаттылыққа үйретеді, пәнге деген қызығушылықты арттырады, табиғи тілдік орта болмаса да, тілдік ортаны сезінуге мүмкіндік береді. Ал оқытушыларға ақпараттық- коммуникациялық технологияларды қолдану жаңа әдіс- тәсілдерді іздестіруге, аутенттік материалдарды қолдануға, студенттер мен ақпаратарды тез, әрі ыңғайлы алмасуға, тапсырмаларды жедел тексеріп, жауап қайтаруға мүмкіндік береді. Ақпараттық- коммуникациялық технологиялар қатарына интернет, ұялы телефондар, компьютерлер, теледидарлар,электронды ресурстар, электронды почтала және радиолар кіреді. Ақпараттық- коммуникациялық технологияларды оқыту процессінде қолдану студенттердің ақпараттарды өзіндік іздеп, талдау жасауына әсерін тигізеді. АКТ құралдарының қарқынды дамуымен Blended learning, Online laboratories, Flipped classroom сияқты оқыту түрлерінің пайда болуына байланысты шеттілдік білім беруде академиялық жазылым құзыретін дамытуда компьютер, интернет сыңды құралдарды қолдануға деген қажеттілік туындады [5.,14]. Себебі қазір академиялық жазылымды дамытуға, үйретуге арналған бірнеше интернет сайттар, қосымшалар бар, алайда, бұл сайттар мен қосымшалармен жұмыс істеуге арналған Отандық әдістемелер жоқтың қасы. Біз зерттеу жұмысымызды келесідей ақпараттық- коммуникациялық технологияларды негізге алдық.
Ақпараттық коммуникациялық технологияларының ішіндегі ең қарапайым, әрі тиімдісі “мәтіндік процессор” болып келеді. Мәтіндік процессордың көмегімен студенттер жазба жұмыстарын бірнеше рет жаңа параққа көшірмей, Word программасы арқылы қайта жазбай жөндету жұмыстарын енгізе алады. Сондықтан академиялық ғылыми жұмыстарды электронды нұсқада жазғызған студенттердің грамматикалық, орфографикалық қателіктерін көрсетіп, түзетуге мүмкіндік береді. Егер де сөз көк түспен ерекшеленіп тұрса, сөзде грамматикалық, ал қызыл түспен ерекшеленсе, сөзде орфоргафикалық қателіктер бар екендігін көрсетеді. Егер студент қате сөздің үстін басса, дұрыс сөздермен ұяшық шығады. Мысалы 2- суретте бейнеленген.
2-сурет. Word программасы арқылы академиялық жазылым кезінде мәтіндегі қателіктерді түзету мысалдары
2-суретте көрсетілгендей, қате сөздердің асты қызыл түспен ерекшеленіп тұр, яғни, бұл сөздерде орфографикалық қателіктер бар. Біз reserch сөзін басу арқылы, дұрыс нұсқадағы research сөзін алдық. Осылай академиялық жазылым кезінде студенттер қателіктерін қайта қағазға жазбай бірнеше рет өзгерте алады. Word мәтінді өңдеуге арналған қосымшасының аталған мүмкіндіктері тек студенттерге ғана емес, сонымен қатар жұмыстарды тексеру барысында оқытушыларға да оң әсерін тигізеді. Д. М. Смит мәтінді электронды нұсқада жазу туралы келесідей тұжырымдаманы келтіреді: студенттер мәтінді мәтіндік процессор арқылы жазып, өңдеген кезде қағазға жазғаннан қарағанда әлдеқайда ұқыпты жазады [6.,49].
Академиялық жазылым құзыретін дамытуға арналған оқыту барысында білім алушы мен оқытушы арасындағы ақпарат алмасуды электронды почталар арқылы тез жүзеге асыруға болады. Білім алушының жұмысын оқытушыға электронды нұсқа арқылы қабылдап, тексеру және түзету жұмыстарын орындау уақыт және қағаз шығынының алдын алуға көмектеседі.
Келесі академиялық жазылым құзыретін дамытуға, қалыптастыруға көмек беретін ақпараттық-коммуникациялық технология- ғаламтор желісі. Академиялық жазылымның кез келген түрі білімділікті қажет етеді, қазіргі таңда ғаламтор желісі арқылы қандай да бір мәселеге байланысты ақпараттарды, басқа да зерттеу жұмыстарының нәтижелерін таба аламыз, яғни ғаламтор желісін ақпараттық ресурс ретінде қолданған жөн [7.,45].
Академиялық жазылымның pre- writing кезеңінде студенттер ең алдымен, тақырыпқа, мәселеге байланысты ақпараттар іздеумен, теориялық анализ жасаумен айналысады. Осы кезеңде ғаламтор желісі «электронды кітапхана» рөлін атқарып, ақпараттар алуға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде кез- келген жоғарғы оқу орындарының өзінің электронды кітапханасы бар, сонымен қатар elibrary кітапханасы да студенттерге кітаптарды, мақалаларды немесе ғылыми диссертацияларды оқуға жағдай жасайды. Студенттердің дипломдық жұмысын жазу барысында электронды кітапханалар қолдану деңгейін 3-суреттен байқай аламыз. 3-курс студенттері арасында өткізілген сауалнамаға сәйкес, 98 % студент дипломдық жұмыстарын жазу барысында дәстүрлі кітапханаға қарағанда, электронды кітапханаларға жүгінгенді жөн көріп, оның себебін уақыт тиімділігі мен ақпараттарды іздеу барысының ыңғайлылығымен түсіндірді. Электронды кітапханаларды қолдану ең жаңа басылымдаға ғылыми жұмыстарды да оқуға мүмкіндік береді, дегенмен 2 % студенттер дәстүрлі кітапханаға барып ақпарат іздеу ары қарай жұмысқа деген талпынысты арттырады деп жауап берді.
3-сурет. Студенттердің дипломдық жұмысын жазу барысында электронды кітапханалар мен дәстүрлі кітапханалар қолдану көрсеткіші
Шет тілінде академиялық жазылым кезінде шет тілі ана тілі болып табылмайтын студенттер үшін бірнеше қосымша бар.Студенттер Реферат, Interact, Autolex қосымшаларын (apps) академиялық жазылым кезінде көмекші құрал ретінде қолдана алады. Мысалы, Реферат қосымшасы ғылыми жұмыстарды автоматты түрде ғылыми тілде ағылшын тіліне аударуға арналған қосымша.
AutoLex қосымшасы көптеген ағылшын тіліндегі кәсіби терминдерді сапалы аударуға арналған қосымша. Қарапайым сөздіктер мен онлайн сөздіктерден айырмашылығы- толық мәтінді бірден сапалы, кәсіби деңгейде аударуға мүмкіндік береді.
Autotutor қосымшасы-академиялық жазылымды жаттықтыруға арналған арнайы интербелсенді компьютерлі қосымшалардың бірі. Бұл қосымшада ағылшын тілінің грамматикасын түзету жұмысы жүргізілді. Сонымен қатар, қосымша күрделі құрылымдағы сөйлемдердің орын тәртібін түзетуге бағытталған, осылайша автор дұрыс академиялық жазылым дағдыларын меңгереді.
Қорытынды.
Қазақстанның әр түрлі салаларда халықаралық деңгейде дамуына байланысты қазіргі қоғам ғылыми жаңалықтарға толы. Сондықтан еліміздің әр аймағында, қалаларында түрлі деңгейдегі ғылыми конференциялар, іс- шаралар өтілуде. Сонымен қатар, жыл сайын жоғарғы оқу орындарын бітіретін студенттер саны да артуда. Болашаққа білікті, білімді мамандар даярлау мақсатында білім алушылардың жазылым дағдыларын, әсіресе академиялық жазылым құзыреттерін дамыту өзекті мәселе болып саналады. Шет тілінде сапалы жазылым дағдыларын қалыптастыру қиын мәселе. Себебі тіпті ана тілінде де көптеген студенттер академиялық жазу барысында қиыншылықтарға тап болады, бұл академиялық жазбалардың тілдік және құрылымдық ерекшеліктеріне байланысты. Қазіргі уақытта академиялық жазу білім алушыға ғылыми мәтіндерін сәтті оқуға,сонымен қатар, түсінуге, дұрыс құрылымдауға және өңдеуге мүмкіндік беретін жоғары оқу орнында сәтті оқытудың негізгі тілдік құзыреті болып табылады. Академиялық жазу дағдыларын дамыту ғылыми мәтіннің сапасын жақсартуға ықпал етеді. Сонымен қатар академиялық жазылым құзыретін қалыптастыру түрлі ғылыми конференцияларға, жобаларға қатысуға мүмкіндік береді. Беделді рецензияланған журналдардағы жарияланымдар және конференцияларға қатысу университет ғалымдары мен оқытушыларының табысының маңызды көрсеткіштері болып табылады. Ақпараттық- коммуникациялық технологиялардың студенттер арасында аса көп пайдаланылуына байлансты академиялық жазылым құзыретін дамыту мақсатында да ақпараттық- коммуникацияларды қолданған тиімді болады. Біз зерттеу жұмысымыздың барысында академиялық стильге жататын жазбаларды айқындадық. 3- курс студенттерінің арасында шағын сауалнама жүргізіп, ақпараттық- коммуникациялық технологияларды дипломдық жұмысын жазу барысында қандай мақсаттарда қолданғандарын анықтап, нәтижесін диаграмма түрінде көрсеттік. Жаңа заманда кез-келген ғылыми жұмыстың электронды нұсқасы жазылады, студенттер мен оқытушылар арасындағы байланыс электронды почталар, интернет желісі арқылы жүзеге асады. Білім алушылар ақпарат көздерін іздеу мақсатында уақыттың тиімідігіне байланысты дәстүрлі кітапханаларға барып, деректер іздемейді. Кез- келген салада, тілде ақпараттарды да ақпараттық- коммуникациялық технологиялардың көмегімен тауып, басып шығара аламыз. Сондықтан, шеттілдік білім беру барысында ақпараттық- коммуникациялық технологияларды академиялық жазылым құзыретін дамыту мақсатында қолдану орынды.
Әдебиет:
- Короткина И. Б. Академическое письмо: процесс, продукт и практика: учеб. Пособие для вузов / И. Б. Короткина. — М.: Юрайт, 2015. — 295 с.-кітап
- Радаев В. В. Как написать академический текст // Вопросы образования. — 2011. — № 1. — С. 271–293.-кітап
- Брандес М. П. Предпереводческий анализ текста: учеб. пособие для ин-ов и фак. иностр. яз. / М. П. Брандес, В. И. Провоторов. –3-е изд. — М.: НВИ-ТЕЗАУРУС, 2001. — 224 с- кітап
- Гринев С. В. Введение в терминоведение: учеб. пособие / С. В. Гринев. — М.: Издательский центр «Академия», 2008. — 304 с.- кітап
- Amiralieva R. Z. (2014). Teaching the basics of English academic writing to students who do not major in linguistics using information-communication technology, (Vol.3, pp. 84–89).-кітап
- Smith, M., Paris, C., & Kahn, J. (1991). Learning to write differently: Beginning writers and word processing. Norwood, N.J.: Ablex.- мақала
- Mills, S. (2006). Using the Internet for active teaching and learning. Upper Saddle River, N.J.: Pearson/Merrill/Prentice Hall.- мақала
