Берілген мақалада м үмкіндігі шектеулі балаларға арналған мектепте логопед жұмысын ұйымдастыру қарастырылған .
Кілтті сөздер: логопед, диагностика, церебральды, модуляция.
В статье рассматривается организация работы логопеда в школе для детей с ограниченными возможностями здоровья.
Ключевые слова: логопед, диагностика, церебральный, модуляция.
Сөздің адам үшін құндылығы соншалық, оны асыра бағалау қиын. Біздің әрқайсымыздың өмірімізде жақсы дамыған сөйлеу — бұл мектептегі оқудың табыстылығы, басқалармен тұлғааралық қарым-қатынастың сапасы, болашақ мамандықты таңдау және отбасылық өмірдің психологиялық жайлылығы.
Сөйлеу — жеке адамның визиттік картасының бір түрі. Денсаулық мүмкіндіктерін шектеу: тұрмыстық, әлеуметтік, кәсіптік немесе басқа қызметті жүзеге асыру мүмкіндігін немесе қабілетін белгілі бір түрде және көлемде толық немесе ішінара шектеуге әкеп соғатын психикалық, физиологиялық немесе анатомиялық құрылымның немесе функцияның кез келген жоғалуы немесе олардан ауытқуы. Адам үшін қалыпты болып саналады. Өтемақы немесе қалпына келтіру мүмкіндігінің дәрежесіне байланысты мүгедек болуы мүмкін [1].
Логопедиялық қолдау (әсіресе орыс тілінде және оқуда) дамытуға көмектесу мақсатында жүзеге асырылады.
Мүмкіндігі шектеулі баланы сүйемелдеу үшін педагог-логопед алдына нақты мақсат пен міндеттер қояды. Мақсаты: ауызша сөйлеудегі кемшіліктерді түзету және жазу мен оқу процесіне қатысатын жоғары психикалық функцияларды дамыту
Логопед жұмысының кезеңдері– мүмкіндігі шектеулі баланың сөйлеу дамуының жеке ерекшеліктерін диагностикалау. Диагностикалық — жалпы және сөйлеу дамуының бұзылыстары бар балаларды анықтау, ақаудың құрылымы мен ауырлық дәрежесін анықтау, жалпы және сөйлеу дамуының динамикасын қадағалау.
Диагностика процесі әрбір бала өз деңгейінде және оған қолжетімді құралдармен жауап бере алатындай етіп ұйымдастырылуы керек. Күлімсіреу, ым-ишара, теріске шығару белгісі, нысанға көзқарасты бекіту және т. б.
Тарих деректеріне кейбір күмәнмен қарау керек, өйткені ата-аналардың көпшілігі өз балаларының ерте моторикасының дамуы туралы сұрақтарға әрқашан адекватты жауап береді.
Емтихан жүргізетін маман ретінде басты міндет — бастапқы бұзушылықты дұрыс анықтау, яғни диагностикалық қателерді болдырмау. Қазіргі уақытта мектепте психикалық дамуы тежелген немесе ақыл-ой кемістігі, балалық аутизм, церебральды сал ауруы бар балалар бар. Ақыл-ой кемістігі — әр түрлі дәрежедегі және әртүрлі себептермен тұлғаның қоғамдағы қызметін, танымдық қабілеттерін және әлеуметтік мінез-құлқын бұзатын, жасына сәйкес келетін өте біркелкі емес жағдайлар тобы [2].
Сөйлеудің жетіспеушілігі ым-ишарамен, түсініксіз дыбыстармен, белгілі бір мағына беретін ерекше сөздермен өтеледі. Бұл балалар диалогтік сөйлеуге қабілетсіз. Бірінен соң бірі орындалатын бірнеше тапсырмалардан тұратын ересек адамның ауызша нұсқаулары үлкен қиындықпен қабылданады. Осы санаттағы балалардың ойлауы мен сөйлеуін дамыту үшін әрқайсысы сюжеттік оқиғаның бір бөлігін иллюстрациялау болып табылатын дәйекті суреттер жиынтығын, сондай-ақ әртүрлі схемаларды пайдалану пайдалы.
Церебральды сал ауруы (ЦП) — ең алдымен қозғалыстың, тепе-теңдіктің және дене позициясының бұзылуымен көрінетін аурулар тобының жиынтық термині. Церебральды сал ауруы ми дамуының бұзылуынан немесе бұлшықет тонусын және қозғалыс белсенділігін (қозғалысын) бақылайтын мидың бір немесе бірнеше бөліктерінің зақымдануынан туындайды. Жүйке жүйесінің зақымдануының алғашқы көріністері туылғаннан кейін анық болуы мүмкін, ал церебральды сал ауруының қалыптасу белгілері нәресте кезінде де пайда болуы мүмкін [3].
Қорытындылай келсек, бастауыш мектеп жасындағы психикалық дамуы тежелген балалар басқа адамдардың сөйлеуін жақсы түсінбейді, тек реңкті, интонацияны және көбінесе өздерінің тікелей қажеттіліктерімен байланысты жеке негізгі сөздерді қабылдайды. Өз бетінше сөйлеу негізінен жеке сөздер, қысқа сөз тіркестері түрінде көрінеді.
Әдебиет:
1. Намазбаева Ж., Сүлейменова Р. Дефектологиялық сөздік. — Алматы, 1993.
2. Пузанова Б. П. Дефектология: Словарь-справочник. — М.,1996.
3. Өмірбекова Қ., Серікбаев Қ. Логопедия. — А.,1996.
