Берілген мақалада сөйлеу артикуляциялық аппаратының мүшелерін тексеру бойынша жұмыс мәселелері қарастырылады.
Кілтті сөздер : логопед, түзету, диагностикалық жұмыстар.
В данной статье рассматриваются вопросы работы по обследованию органов артикуляционного аппарата речи.
Ключевые слова: логопед, коррекция, диогностические работы.
Логопедтің жұмысы шартты түрде үш кезеңге бөлінеді: диагностикалық, коррекциялық және бағалау. Кезеңдердің әрқайсысының өз мақсаттары мен міндеттері, оларға жету технологиялары бар. Кезеңнің ұзақтығы тікелей тексеру және диагностикалық-коррекциялық-дамыту жұмыстары процесінде анықталатын әртүрлі факторлардың жиынтығы мен үйлесімділігімен анықталады.Бар сөйлеу бұзылыстарын түзетудің (компенсациялаудың) ең жоғары деңгейіне қол жеткізу баланы тестілеу және әңгімелесу кезінде алынған барлық ақпаратты, оның жақын ортасын: ата-аналарды немесе баланың мүдделерін білдіретін тұлғаларды, мұғалімдерді, және медицина және психология саласындағы мамандар.
Логопедиялық емтихан бір — бірімен тығыз байланысты сұрақтарға жауап беруге арналған. Диагностикалық жұмыста ұсақ-түйек немесе елеусіз фактілер болуы мүмкін емес, өйткені белгілі бір сөйлеу бұзылысының пайдасына қорытынды диагностикалық белгілердің жиынтығы негізінде жасалады. Кез келген анықталған жағдай субъектінің сөйлеу жағдайы туралы сол немесе басқа қорытындыға бейім және объективті этиопатогенетикалық көріністі және бар сөйлеу бұзылысының құрылымын сипаттайтын «мақұл» немесе «қарсы» шкаласына түседі. Бұл тұрғыда Томас Хакслидің ғылымның мәңгілік трагедиясы туралы айтуы орынды, ол ұсқынсыз фактілер әдемі гипотезаларды өлтіреді [1].
Артикуляциялық мүшелердің анатомиялық және топографиялық сипаттамалары сөйлеу қорытындысын құруда диагностикалық белгі бола алады. Кейбір жағдайларда артикуляциялық аппараттың жағдайы, мысалы, ринолалия немесе механикалық (органикалық) дислалияның әртүрлі формаларының пайдасына шешім қабылдаудың негізгі параметрі болып табылады.
Артикуляциялық моториканың бұзылыстары табиғатта органикалық және функционалды болуы мүмкін немесе екеуінің белгілерін біріктіреді. Сонымен қатар, олар сөйлеудің нақты бұзылуының суретінде де, басқа аурулар мен жағдайлардың клиникалық көрінісінде де көрінеді. Мысалы, олигофренияда психикалық саладағы мәселелердің ауырлығы мен артикуляциялық моториканың күйі арасында тікелей байланыс бар [2].
Перифериялық сөйлеу аппаратының құрылымы мен жұмысындағы кейбір мәселелерді қысқаша атап өтейік, олар дыбыстық сөйлеудің қайталануына қандай да бір түрде әсер етуі мүмкін.
Ерін құрылымының бұзылуы:
— өте жұқа және қысқа;
— қалың, массивті;
— ерін (жоғарғы, төменгі) және сағыз (жоғарғы, төменгі) арасындағы қысқартылған немесе массивті байлам.
Жырық ерін:
а) мұрынның терісі мен шеміршегінің деформациясы жоқ жасырын, толық емес жырық;
б) мұрынның терісі мен шеміршегінің деформациясы бар жасырын, толық емес жырық;
в) толық жырық.
Тамақтану бұзылыстары:
— алдыңғы ашық тістеу — жабық азу тістері бар, алдыңғы тістер арасында саңылау анықталады;
— бүйірлік ашық тістеу — молярлар жабылмайды, олардың арасында бір немесе екі жағында саңылау пайда болады;
— прогения — төменгі жақ алға шығып тұрады, ал оның тістері жоғарғы жақ тістерін жауып тұрады;
— прогнатия — жоғарғы жақ алға шығып тұрады, ал оның тістері төменгі жақ тістерін жауып тұрады [3].
Қорытындылай келсек, артикуляциялық аппараттың құрылымында бір немесе басқа ерекшеліктің болуы оны сөйлеу бұзылысының пайда болуының басты себебі ретінде бөлуге әлі негіз емес.
Әдебиет:
- Абаева Г. А., Ерболат А. Е. Дефектология негіздері. — Алматы, 2012.
- Өмірбекова Қ.Қ., Оразаева Г. С., Төлебиева Г. Н., Ибатова Г. Б. Логопедия. — Алматы, 2011.
- Өмірбекова К. К., Төлебиева Г. Н., Коржова Г. М., Оразаева Г. С. Логопедия негіздері. — Алматы, 2015.
