Берілген мақалада түзету мекемелеріндегі логопед маманның атқаратын жұмыстары қарастырылған.
Кілтті сөздер: перинаталдық кезеңдер, эндогенді, экзогенді факторлар, депрессиялық жағдайлар.
В данной статье рассматривается работа логопеда в исправительных учреждениях.
Ключевые слова: перинатальные периоды, эндогенные, экзогенные факторы, депрессивные состояния.
Логопедиялық жұмыстың ерекшеліктері балалар үйіндегі мектеп жасына дейінгі балалармен әртүрлі типтегі мекемелердегі логопедтің қызметі өз ерекшеліктеріне ие. Балалар үйінде жұмыс істейтін логопед әр түрлі дизонтогенезбен ауыратын балаларды кездестіреді. Мұндай балаларда перинаталдық кезеңде әртүрлі жағымсыз факторлардың (алкоголизм, никотин мен нашақорлық, ананың инфекциясы, жүктілік кезіндегі созылмалы аурулардың өршуі және т. б.) күшейетін нашар тұқым қуалаушылықтан сөйлеу бұзылыстары пайда болады. Балалар үйінің тәрбиеленушілерінде туа біткен психикалық және неврологиялық патологиялар жиі кездеседі. Олардың аналары, әдетте, босану емханасына бармайды немесе жүктіліктің соңында тіркелмейді; жүктілікті тоқтатуға немесе асоциалды өмір салтын жалғастыруға тырысады [1].
Мұндай қолайсыз факторлар баланың жүйке-психикалық, превербалды және сөйлеу дамуының қарқынына әсер етпеуі мүмкін емес.
Туылғаннан кейін бірден балалар ана жағынан айырылу жағдайында болады (анасының перзентханада баладан бас тартуы, түзеу колониясындағы балалар үйінде 3 жылға дейін болуы, әлеуметтік жағынан аз қамтылған отбасында тәрбиелеу). Ерте аналық депрессия, өз кезегінде, әлеуметтік және эмоционалдық депривацияға әкеледі, бұл жағдайды айтарлықтай қиындатады.
Балалар үйінде тұратын балалар үшін «тұйық қозғалыстар» (саусақтарды сору, денені тербету) тән, олар зейінді шоғырландыру қажет болғанда, сондай-ақ толқу кезінде күшейеді.
Логопед лексика-грамматикалық жүйені, фонетикалық-фонематикалық жүйені, үйлесімді сөйлеуді дамытуға байланысты мәселелерді шешумен қатар, балаларды құрбылары мен ересектерді тыңдауға және естуге үйретуі, қарым-қатынастың негізін салуы керек, өйткені балада кемшілік бар. Ата-аналармен және олармен қарым-қатынас жасау мүмкіндігі, дүниені «тануға» көмектесу, әртүрлі байланыстар орнатуға үйрету. Мұның бәрі, сөзсіз, үй тапсырмасын орындауда ата-ананың көмегіне сене алмайтын логопедтің жұмысын қиындатады [2].
Логопедиялық араласудың сәттілігінің маңызды шарты балалармен алғашқы байланыс орнату болып табылады. Депрессия жағдайында тәрбиеленген балалар жаңа адамның пайда болуына ерекше реакция жасайды (көп жағдайда «жабысқақтық» деп аталады). Кейбір балалар жаңадан пайда болған ересек адамды қоршап, құшақтайды, бірақ қоштасу кезінде олар оңай ауысады және қайғы мен қуанышты сезінбейді, басқалары жаңа адамға немқұрайлылықпен қарайтын байланыстан аулақ болуды қалайды. Әлеуметтік депривация жағдайындағы балалардың психологиялық статусында мазасыздық, қорқыныш, осалдықтың жоғарылауы қасиеттердің болуы маңызды: шыдамдылық, эмоционалдық тұрақтылық, балаларға терең эмпатия, ізгі ниет. Балалар үйіндегі түзету-дамыту жұмыстарының тиімділігін арттыру үшін жалпы қабылданған дидактикалық принциптермен қатар логопед келесі принциптерді сақтауы керек:
— мотивацияның болуын, баланың маманның алдына қойған мақсатына жетуге деген ұмтылысын білдіретін мотивация принципі. Яғни, сабақтың мақсаты балалар оны шешкісі келетіндей етіп қойылуы керек.
— өнімді ақпаратты өңдеу принципі әр баланың әртүрлі құралдардың көмегімен ақпаратты өңдеуін көздейтін сабақтарға тапсырмалар мен жаттығуларды енгізуді көздейді [3].
Қорытындылай келсек, көбінесе қолдың бұлшықет тонусының әлсіреуі, қозғалыстардың летаргиясы байқалады. Бұлшықет гипертензиясының жиі жағдайлары бар. Балалар үздіксіз қозғалыс жағдайында болады, олар тапсырмаға, тапсырмаға зейінін аудара алмайды. Қарым-қатынас кезінде балалар қолдарындағы заттарды, киім бөліктерін сұрыптайды.
Әдебиет:
- Малдыбаев А. О., Орынбаева Э.Ә. Дефектология негіздері. — Шымкент, 2007.
- Өмірбекова Қ, Серікбаева Қ. Логопедия. — Алматы, 1996.
- Филичева Т. Б., Чевелева Н. А. Логопедическая работа в специальном детском саду. — Москва, 1997.
