Берілген мақаладакөмекші мектеп оқушыларының сөздік қорын дамыту мәселелері қарастырылады.
Кілтті сөздер : оқыту әдістемесі, артикуляциялық гимнастика, фольклорлық шығармалар.
В данной статье рассматриваются вопросы развития словарного запаса учащихся вспомогательной школы.
Ключевые слова: методика обучения, артикуляционная гимнастика, фольклорные произведения, фольклорные произведения.
Байлық әдетте материалдық немесе рухани құндылықтардың көптігі деп аталады. Байлық критерийлері — бұл белгілі бір сұранысты қанағаттандыру үшін қажетті осы құндылықтардың салыстырмалы сандық жеткіліктілігі. Айталық, қазақ жері пайдалы қазбаларға бай болса, мұны басқа елдердің байлығымен салыстыру арқылы дәлелдеу қиын емес. Сондай-ақ қазақ тілі мен басқа тілдердің лексикалық қорын салыстыра отырып, тіліміздің басқа тілдермен салыстырғанда қаншалықты бай екендігін анықтауға болады. Ол үшін байлықтың өлшемін шешіп, салыстыру үшін тілді таңдау керек [1].
Оқушылардың сөйлеу тілін дамытудың бірінші бағыты — қазақ әдеби тілінің нормаларын меңгерту: әдеби дыбыстау, сөз түрлерін жасау, сөз тіркестері мен сөйлемдерді құрастыру, сөздерді лексикалық мағынасына, стиліне сәйкес қолдану. Қазақ әдеби тілінің нормаларын меңгеру оқушылардың сөйлеу тіліндегі диалектизмдер мен жаргондарды жоюға бағытталған жүйелі жұмысты көздейді.
Екінші бағыт — оқушылардың сөздік қорын және грамматикалық құрылымын байыту. Ана (қазақ) тілі сабақтарында сөздердің сөздік қорын байыту жүйелі сөздік жұмысы арқылы қамтамасыз етіледі. Балалардың сөйлеу тілінің грамматикалық құрылымын байыту сөз тіркестері мен сөйлемдердің синонимдері бойынша тұрақты жұмыс жүргізу, тілдік бірліктердің формасын, мағынасын және қолданылу ерекшеліктерін бақылау арқылы жүзеге асады.
Оқушылардың сөйлеу тілін дамытудың үшінші бағыты — ойды ауызша және жазбаша түрде біркелкі жеткізу дағдылары мен дағдыларын қалыптастыру. Біріктірілген сөйлеуді дамыту арнайы жаттығуларды орындау және презентациялар мен эсселерді дайындау кезінде жүзеге асырылатын мәлімдеменің мазмұны, құрылысы және тілдік безендірілуі бойынша жұмыстарды қамтиды.
Сөйлеуді дамыту жұмыстары мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыруды қамтиды. Мәнерлеп оқу сабақтарының алдында және оқушылардың сөйлеуді есту қабілетін дамыту жұмыстары (сөздегі дыбыстарды ажырата білу, сөздерді анық айту, екпінді және екпінді буындарды ажырату, сөйлемнің шекарасын анықтау, дауысты көтеру және төмендету, жылдамдықты арттыру) жүргізіледі. және сөйлеу қарқынын бәсеңдетіңіз, логикалық екпін түсетін сөздерді бөлектеңіз) [2].
Көмекші мектептердегі оқушыларының сөздік қорын байыту үшін оқытудың тұлғалық-бағдарлы, танымдық-коммуникативтік, белсенділік-бағдарлы тәсілін жүзеге асыруды қамтамасыз ететін келесі мақсаттарға бағытталған:
— қазақ әдеби тілінде оны қолданудың әртүрлі салаларында және жағдаяттарында еркін сөйлеуді қамтамасыз ететін сөйлеу-ойлау белсенділігін, коммуникативтік дағдыларын жетілдіру;
— оқушылардың сөздік қорын және грамматикалық құрылымын байыту;
— сөйлеу әрекетіне және өзара түсіністікке дайындығы мен қабілетін, сөйлеу қажеттілігін дамыту, өзін-өзі жетілдіру;
— қазақ тілі, оның құрылымы мен қарым-қатынастың әртүрлі салаларындағы және жағдаяттарындағы қызметі туралы білімдерін дамыту [3].
Қорытындылай келе, синонимдердің жасанды көбеюі тілді бейнелеуді қиындатады. Осы тұрғыдан алғанда, синонимдерді көбейту, семантикалық өрістегі сөздердің барлығын синонимдік дәрежеге көтеруге бағытталған мақсатты жұмыстар тілге тигізген зияннан басқа ештеңе емес. Көп жылдық сөйлеу тәжірибесі көрсеткендей, тіл байлығы ең алдымен тұрақты түрде қолданылатын, жеке мағыналық жүкті арқалаған лексикалық бірліктердің көптігімен өлшенеді.
Әдебиет:
- Дульнев Г. М. Об усвоении учащимися вспомогательной школы словарного состава родного языка // Учебно–воспитательная работа в специальных школах. 1982. — Выпуск 4.
- Захина Б. Б. 5-сыныпта лексиканы оқытуға байланысты сөйлеуді дамыту әдістемесі. — А., 1995.
- Қазақ фольклоры мен халық педагогикасының мәселелері / Ред. А.С. Қоңыратбаев. — Алматы, 1984.
